STOP! – ‘Ezel’ door Stijn Peeters

In de oude kinderserie Pipo de Clown reisde de hoofdfiguur met zijn vrouw Mamaloe de wereld rond in een oude woonwagen om zijn kunsten te vertonen. De woonwagen werd getrokken door een ezel genaamd Nononono. Met een grappig hoedje tussen zijn lange oren trok het dier de woonwagen welgemoed door berg en dal, zodat Pipo overal zijn grappen en grollen kon laten zien. Ondanks zijn naam weigerde Nononono nooit om verder te gaan, terwijl van ezels bekend is dat zij plotseling kunnen stoppen en dan geen stap meer verzetten. Pipo staat natuurlijk in een traditie die zelfs via de Saltimbanques terug gaat naar de middeleeuwen. De tegenwoordige cultuur is heel divers, maar in het tentoonstellings circus en residency stapelen dat zich tegenwoordig in de beeldende kunsten afspeelt kan je toch met enige moeite de reizende potsenmakers herkennen. Een hedendaagse kunstenaar die zichzelf ironisch met een ezel vereenzelvigt is Stijn Peeters. Deze Eindhovense kunstenaar heeft onder de titel ‘De wereld op zijn kop’ al eerder schilderijen gemaakt waarin hij voort ploetert met een ezel op zijn rug.

Dit is begonnen toen de cultuursector hard geraakt werd door de bezuinigingen van Halbe Zijlstra. De manier waarop kunstenaars toen op zoek naar mogelijkheden inkomsten in de liberale tijdgeest zagen oplossen en de opkomst van het populisme van Wilders c.s. met hun verwerpelijke ideeën over cultuur hebben zeker invloed gehad op het werk. Peeters is begaan met zijn medemens wat ik zelf erg duidelijk herkende in de serie ‘Men in the Street’ waarin gewone mannen met meer dan eens een hond werden afgebeeld in duidelijk herkenbare Brabantse straten. De omgeving van de kunstenaar en het gewone dagelijkse leven werd op virtuoze wijze afgebeeld in deze doeken.

Ook engagement met de internationale politieke situatie als de gebeurtenissen in de Abu Graib gevangenis en wat zich afspeelde in de Balkan in de negentiger jaren leidden bij hem tot grote schilderijen als bijvoorbeeld Deluge – 1999

Na de genoemde bezuinigingen en de gevolgen daarvan voor de cultuursector in het algemeen en voor een kunstenaar als Peeters in het bijzonder begon de kunstenaar een nationaal politiek engagement te tonen. In series als ‘The Dance of Death’ , ‘Grimm’ en ‘The world upside Down’ begon een soms morbide ironie de kop op te steken en politici als Wilders en Rutten begonnen te figureren in zijn werk.

Het beeld van de ezel die door de kunstenaar op de rug werd rond gesleept stak de kop op. Een gecompliceerd beeld: de ezel die door de potsenmaker werd voortgetrokken. Je zou kunnen denken dat de kunstenaar door ploetert en zich een ezel voelt omdat hij dat doet, maar het is een omkering naar mijn idee. De kunstenaar die afgebeeld wordt is de ezel wiens leven zijn kunstenaarschap draagt in de vorm van een ezel (waarop je immers ook je doek plaatst als je er aan werkt). En ook deze kunstenaar ploetert om zijn zaakjes op orde te krijgen en draait rondjes zonder te weten hoe het verder moet. Peeters weet dat echter wel: hij toont regelmatig werk en dat werk ontwikkelt zich van een lokaal engagement dat op soms Breugheliaanse wijze wordt vorm gegeven naar een mondiaal engagement dat nog eens extra wordt getriggerd door het presidentschap van Trump in de U.S.A. Intussen is Stijn Peeters met een project begonnen dat tussen de bedrijven door wordt uitgevoerd. Hij brengt regelmatig het tijdschrift Ezel uit. Zojuist is deel 10 uit gekomen. Het is een handgeschreven geïllustreerde autobiografie waarin hij vertelt hoe hij zich als mens en als kunstenaar heeft ontwikkeld. Het tijdschrift wordt in Risotechniek aan de Jan van Eyck academie gedrukt. Je zou het een stilstand tot reflectie kunnen noemen, op zoek naar de kunstenaar en mens Stijn Peeters.

Ook hier zien we het beeld van de ezel als een dragende kracht die het leven en het kunstenaarschap schraagt. Die ezel is natuurlijk stront-eigenwijs en stopt en kijkt regelmatig terug. In het werk van Stijn Peeters, dat duidelijk refereert aan de historische schilderkunst, wordt effectief terug gekeken. Historische schilders die in het verleden hun tijd weergaven als Géricault, Lebrun en William Hogarth worden gebruikt om hedendaagse problemen te duiden. De doeken zijn ook zo groot als de oude historiestukken. Zo is ‘A Study of Values’ een doek dat is geschilderd naar een tapijtontwerp van Charles Lebrun uit 1673 over een bezoek van Koning Louis XIV aan een gobelinfabriek. In Peeter’s doek zie je vluchtelingen en politie tegenover elkaar staan.

In ‘Our times, moralized’ geeft de schilder een beeld van de hedendaagse politiek, van het spektakel dat alle opgekropte emotie in onze volksvertegenwoordiging tegenwoordig vormt met alle beelden van in hun GSM opgesloten politici en maniakale beeldvorming die tegenwoordig een onuitwisbaar element vormen van de politieke praktijk. Van dit schilderij is ook een grote linosnede afgedrukt. Ik laat hierbij een studie voor het doek zien om ook de prachtige papiervellen die de basis vormen voor het schilderij te tonen.

In het bijbelse Moab werd de ziener Bileam tot de vorst Bilak geroepen om een vloek uit te roepen over het volk dat zijn land plotseling vanuit Egypte dreigde te overspoelen. Een probleem waarin we ons in deze tijd met toenemende migratie kunnen herkennen. Na eerst geweigerd te hebben gaat hij na een tweede verzoek op zijn ezelin op weg om Bilak te laten weten wat zijn god wil. Die god is inmiddels zo kwaad geworden dat hij een engel stuurt met een vlammend zwaard om Bileam tegen te houden. Deze ziet de engel niet, maar zijn ezelin ziet hem wel degelijk en weigert verder te gaan. Bileam slaat de ezel en als hij voort gaat komt hij in een trechter terecht waar hij na drie keer de ezelin te hebben mishandeld zelf ook de engel te zien krijgt. De god laat hem doorgaan op voorwaarde dat hij Bilak alleen vertelt wat god van hem wil.

Mijn interpretatie is dat Bileam door een moreel oordeel de juiste kant op wordt gemanoeuvreerd, waarbij de weigerachtige ezel de intermediair is. Waar geen religie meer is moet de mens zijn eigen normen ontwikkelen en het goede zien te doen. Ik heb de indruk dat de ezel ook bij Stijn Peeters een richtinggevend element is dat hem een stevige basis geeft om zijn historische schilderkunst fundament en richting te geven. Dat deze ezel soms stil staat en terug kijkt om van het verleden te leren of reflecteert op heden en toekomst is iets dat andere kunstenaars zich misschien ook eens ter harte moeten nemen.