STOP! – Barnett Newman

Stop.

Is een kunstwerk een pleidooi om te stoppen met wat je doet. Met je dagelijkse beslommeringen en met dingen plannen. Met wat je denkt te weten of met piekeren over welke boodschappen je zal doen vandaag. Om te stoppen met de zogenoemde waan van de dag en het opgaan in alle vanzelfsprekendheden. Om gewoon te stoppen en stil te staan bij dit, hier, nu. Bij deze plek, dit moment en dit hier dat je ziet.

Toen TATE Modern in Londen een grote overzichtstentoonstelling van Barnett Newman organiseerde, gingen we er naartoe. M’n ega en ik, net afgestudeerd van de AKI. Een bezoek aan TATE modern was op zichzelf al een happening; het museum opende twee jaar eerder en alles wat er over te lezen en van te zien was geweest, lokte ons er naartoe. Het idee de werken van Newman te zien, en om niet je neus in het boek te drukken maar met je neus écht bovenop zijn werk te staan was op voorhand al een ervaring nagenoeg vergelijkbaar met het Stendhal syndroom.

Het latere werk van Newman, dat van na 1946, is zijn meest bekende: schilderijen met rechthoekige kleurvlakken verbonden – of juist gescheiden – door een verticale band van verf. Newman schreef grote aantallen essays en manifesten over het schilderen, over de betekenis van het abstracte en over het sublieme in de kunst. De theorieën die hij opstelde behandelden de emotionele impact van een schilderij en de fysieke en ook psychische ervaring van het zijn in een ruimte met een kunstwerk. Een aantal van zijn werken draagt titels die het idee van het moment, in het hier-en-nu zijn, duidelijk maken. Right Here, Here i, Here ii, Now i, en zo nog meer. De titels weerspiegelen een interesse in spirituele en metafysische ideeën, maar dienden ook samen met kleur, formaat en compositie, als een uitnodiging.

Net zoals het moment van het maken, is er het moment van het kijken. In beide gevallen een uniek moment waarop alles samenvalt. Het idee achter een schilderij van Newman is niet dat je ernaar kijkt en het begrijpt of snapt. Het werk gaat niet over een verborgen betekenis of narratief.

Voor Newman ging het moment van het kijken om grotere kwesties van waarden en idealen van de mensheid. Het schilderij zou je boven je dagelijkse routine moeten brengen, buiten je gewone werk, buiten wat je weet en wat je verwacht. Je zet alles opzij en geeft je over aan de ervaring.

In het kijken ben je samen met een kunstwerk in een ander, nieuw moment. Met gedachtes, zeker, maar gedachtes van een andere orde. Je vastgeroeste manier van denken stopt, het intellectueel willen benaderen van dat wat je ziet, stopt. Het zijn niet meer de dagelijkse praktische gedachtes die je hoofd bezighouden, maar die van een dieper en gemotiveerder plan.

Kijken door te stoppen. Op deze manier confronteert elk kunstwerk zijn toeschouwer met een stop. Omdat het niet anders kan. Het kunstwerk is er en wil gezien worden maar zonder te stoppen ga je voorbij aan wat je ziet. En om er uit te halen wat er in zit, om je open te stellen voor dat ene beeld, die ene performance en die specifieke indruk, stop je met al je andere dingen. Om te laten toestaan wat er is, om precies ervan te beleven en te voelen en te bedenken wat je tot je beste kunnen kan, moet je simpelweg stoppen.