SINISTER – ‘Reset (Vienna 1909, 20-year-old Adolf Hitler is Homeless …)’ door Roy Villevoye

Een paar jaar terug op kunstenfestival Watou stond ik oog in oog met Hitler. Althans, dat dacht ik. Eigenlijk stond ik oog in oog met een wassen pop die bijzonder veel leek op de man. Ik was geschrokken van het beeld, maar nog niet om de persoon die het voorstelde. In een  gang in de expositieruimte stond hij tegen de muur geleund. De gang was smal, het was er donker en de man droeg donkere kleding, zijn rug was naar de bezoekers gekeerd, ik botste bijna tegen ‘m op maar kon net ontwijken.

Ik weet niet meer zeker of ik nou zo schrok omdat het geen mens maar een beeld was, of van de angstige ogen en de intens treurige houding. Wat een drama stond hier, verscholen en afgekeerd van de wereld, deze man in kapotte kleren, koud en alleen.

Ik herkende een jonge versie van Hitler in het beeld, legde verbanden en zag het opeens niet meer los van de geschiedenis. Pas later, toen ik verderop meer beelden van dezelfde kunstenaar zag, kon ik het beeld in een nieuwe context plaatsen en kwam er ruimte om te kijken naar een ander verhaal. Het was een dankbare verschuiving van perspectief, maar een dreigend gevoel bleef hangen.

Hoe maken we in ons denken de taferelen die we zien ‘af’ en worden we erdoor aangegrepen? Wat nemen we waar? Wat denken we te zien en wat zien we echt? Hier in Watou zag ik iets dat vooral is gevoed door kennis van de geschiedenis, iets waar ik niet perse tevreden mee was om op die manier waar te nemen. Maar het is moeilijk deze wetenschap aan de kant te zetten voor puur visuele input, misschien omdat de gebeurtenissen zo onbegrijpelijk duister en tegelijkertijd bepalend zijn geweest. We laten ons leiden door wat we weten, niet perse door wat we zien. Het beeld in ons hoofd komt niet overeen met het beeld dat we waarnemen, met de werkelijkheid zoals die zich aan ons voordoet. In ons hoofd is Hitler de personificatie van een zwarte periode in de geschiedenis en direct gekoppeld aan het leed van zoveel mensen. Dat wat we zien is een beeld van een man met een wanhopige blik en een ineengekrompen houding, iemand die het leven niet meer aan lijkt te kunnen, die weg wil van de wereld zoals die zich aanbiedt. In dit geval staat het visuele van het wassen beeld in te groot contrast met de kennis die we hebben over deze man, wat zorgt voor de wens houvast te vinden voor ons kijken en onze gedachtes. Hoe moeten we angst van deze man plaatsen, hoe kunnen we zijn houding rijmen? In feite  keek ik naar de opname van een dreigend moment:

Wenen, 1909. Een jonge Adolf Hitler heeft pas zijn moeder verloren en vertrekt naar Wenen waar hij niet wordt aangenomen op de kunstacademie. Hij slaapt op banken in het park, is nagenoeg dakloos, zijn schoenen zijn kapot en zijn jas is afgedragen. Hij is moe, afgemat en heeft zijn ambitie compleet misgelopen.

Wat gebeurt er met je in zo’n uitzichtloze situatie waar je geen controle over lijkt te hebben, als je nog zo jong bent met een leven voor je en de toekomst nog alle kanten uit kan…