SINISTER – ‘Sunrise’ door David Claerbout

A Een snelle blik op de begrippen ‘Sunrise’ en ‘Sinister’ plaatst beiden in een vergelijkbare categorie

B Een eerste gevoel bij de begrippen ‘Sunrise’ en ‘Sinister’ trekt ze mijlenver uit één

Waar de opkomst van de zon – een sun-rise – als een voorwaartse beweging de tijd zou kunnen duiden, een ‘rise-up’ en lineair van aard, voelt sinister als de dreiging van iets dat komen gaat, maar delgt. Het stopt. Je wordt meegezogen. De afgrond in. Ver, diep. Onder de aarde, naar het donker. Daar waar het leven geen licht meer kent. Daar, in de diepe krochten van de tijd.*

Tijd kunnen we bevriezen, vertragen, versnellen. Tijd kan worden teruggespoeld en worden waargenomen. Maar tijd kan nooit objectief traceerbaar zijn. Tijd beweegt zich in de krochten van het leven, in natte kelders. Het passeert in vliegtuigen, van A naar B, hoog in de blauwe lucht. In een verlangen de tijd te grijpen is de tijd op het projectiescherm voor me vooral eindeloos.

Het narratief van David Claerbout’s (1969) Sunrise** lijkt de dreiging die tijd kan zijn, om het verstrijken van de tijd te kunnen (be)grijpen. De tijd wordt hier minuten lang verstild, teniet gedaan. Tijd verdwijnt haast, bijna, als een eindeloze entiteit gevuld met niks.

Te midden van een kraak witte villa veegt een vrouw haar schoonmaakdoek. Neemt het stof van steriele kasten, van salontafel en vloer. Ze veegt het terras en bundelt de verloren bladeren netjes in een pedaalemmerzak. De lucht is grijs. Het uitzicht stil. De dag morsdood. Over de groene bossen hangt een vale gloed. Door die bossen fietst zij het dagdagelijkse in de vroegte tegemoet.

Het werk trekt aan, houdt vast, stoot af. Trekt aan. Seconden lang wisselen filmische stills zich in een doorlopend ritme van soortgelijke beelden. Die beelden verhalen allen hetzelfde grauw in een architecturale villa zonder leven. Het beeld is somber, steriel. Een vrouw veegt haar schoonmaakdoek secuur over het tafelblad.

Deze rustige handelingen kunnen mateloos ergeren. Alsof zij op haar tenen loopt, haar ademt inhoudt. Vooral niet is. Niet bestaat. En je roepen wilt: laat vallen, dat bord. Voel de scherven op de stenen vloer kletteren. Voel het leven om je heen.

In de eindeloze tijd die voorbij trekt sluimert in Sunrise een lange dreiging. Claerbout houdt je vast. Zijn beelden lijken verstild maar bewegen zich voort. Ze trekken je aan, seconde na seconde, en dagen je uit. Ze zijn dreigend en unheimisch. Een sigaret wordt opgestoken aan een zwembad zonder bladeren. Er is geen vleugje wind die beweging maakt, geen blad dat zwemt, geen teken van leven. Wachtend op iets dat komt maar nog niet is, als het onheil dat over onze schouders tuurt, werkt de vrouw tot de tijd is verstreken. Minuten bewegen voort, op een gasfornuis begint de ketel te fluiten. Het ontbijt wordt door haar opgediend aan een lange, witte tafel met drie lege krukken waar niemand met haar aan zal zitten. Het iets dat kan komen blijft evengoed op afstand.

Als ‘sinister’ als woord in een beeld geschetst kan worden, dan denk ik aan deze video. Juist in deze ruimte die geen ruimte geeft, waarin adem stokt en identiteit niets is, lijkt tijd oneindig en eindig tegelijkertijd. De ochtend wordt dag, de dag avond – einde werkdag. Ondanks de lineariteit van de tijd en het eindigen van de dag, lijkt zij hier opgesloten. De projectie vangt beelden fotografisch in een kader, evengoed gevangen zonder uitweg. Seconden worden minuten, minuten worden er achttien, de avond breekt aan en het leven gaat door.

De vrouw pakt haar fiets en verlaat de villa. De zware poort valt in het slot. Het niks valt weg, het leven start. Het grijs verdwijnt en de tijd verandert. Op het grauw van de groene bladeren strekt de zon zich uit. Luisterend naar Rachmaninov’s Vocalise en achtergelaten met een brok in je keel is het de vrouw die de verstilling (al is het maar voor even) ontsnapt. Rise-up, de tijd versnelt.

Sunrise (2009)

1-kanaals videoprojectie met geluid, 18 min

* Deze associaties zijn opgesteld na het lezen van de wonderlijke woorden van Robert Macfarlane in Benedenwereld. Reizen in de diepte tijd (2019); een grote aanrader

**Getoond in museum De Pont (Tilburg), onderdeel van de vaste collectie