Fly Your Colours

Toen ik de expositie ‘Fly Your Colours’ van Rens Krikhaar bij Galerie Maurits van de Laar bezocht liep ik vrijwel direct door naar het achterste deel van de galerie. Daar hangen namelijk de schilderijen die misschien wel het best omschreven kunnen worden als moderne zeestukken. Doordat de schilderijen overwegend donker van kleur zijn, spatten de spectaculaire gele en rode kleuren van vlammen, vuurzeeën en explosies je tegemoet en daar word je meteen naartoe getrokken.  Bovendien ben ik  bevriend met de kunstenaar en was ik dus erg benieuwd naar deze nieuwe werken die ik nog niet kende.

De schilderijen tonen ons verschillende momenten op zee uit de 17e en 18e eeuw die daadwerkelijk hebben plaatsgevonden.  Vanwege de figuratie verwijzen de werken in de eerste plaats letterlijk naar de welbekende zeestukken uit diezelfde periode. Maar uiteindelijk hebben we hier te maken met werken die in de 21e eeuw zijn ontstaan. Dit is goed te zien in de manier waarop de kunstenaar de suggestie van de verf gebruikt, door bijvoorbeeld gebruik te maken van de techniek van nat in nat schilderen. Dat heeft het effect dat wij geen statische donkere achtergrond zien, maar juist een wereld die volop in beweging lijkt te zijn, deze manier van schilderen maakt ons dan ook direct duidelijk dat we te maken hebben met een hedendaags werk.

Het vlot van l’Ollonais

Zo zien wij op het schilderij De overwinning van Simon de Danser in Marseille een donkere zee met op de voorgrond een paar reddingsboten. In deze reddingsboten zitten mensen die als schimmen de plek van het onheil proberen te ontvluchten. Op de achtergrond is een schip zojuist beschoten en staat in vuur en vlam, een kolkende lichtstroom van vuur achterlatend. De schepen ernaast liggen er wat verloren bij en een duidelijke overwinnaar is op het doek niet te zien.  De aanstichter van deze zeeslag, de piraat Simon de Danser, is niet in beeld gebracht, door de titel van het schilderij is echter duidelijk dat hij verantwoordelijk is voor wat wij hier zien gebeuren.

De overwinning van Simon de Danser in Marseille (foto Eric de Vries)

Is er sprake van een heldhaftige gebeurtenis, met een mooie overwinning, een woord dat toch vooral een positieve connotatie heeft? Of wordt de kijker ook geconfronteerd met de manier waarop onze wereld eruit kan zien nadat er geweld, oorlog of een ramp heeft plaatsgevonden? Zit er mogelijk ook  een  bepaalde schoonheid verscholen in het kijken naar onheil en verdoemenis?

Piraterij roept in onze hedendaagse tijd wellicht een gevoel van romantiek op (ook al zijn er tegenwoordig weer piraten actief), we kennen dit fenomeen vooral uit films, stripboeken en kinderspeelgoed. Krikhaar was zelf als kind al gefascineerd door piraten, iets wat goed te zien is op een foto die hij een tijd terug op Facebook plaatste. Daarop zien we een dolgelukkige 8 of 9 jarige Krikhaar een cadeau uitpakken waar een enorm piratenschip van Playmobil uit tevoorschijn komt. In de schilderijen is de passie voor dit mysterieuze onderwerp zeker voelbaar, er heerst een spannende sfeer en wij krijgen een soort spektakel te zien dat doet denken aan een overweldigend vuurwerk. In eerste instantie werd ik dan ook geraakt door de schoonheid die hiervan uitgaat. Het is opvallend dat een nog jonge hedendaagse kunstenaar voor dit onderwerp kiest. Ik denk dat zijn interesse hiervoor niet alleen gebaseerd is op zijn jongensfantasieën, het zegt ons iets over de tijd waarin wij nu leven.

Want natuurlijk refereren de schilderijen niet alleen aan het verleden, maar laten ze ons ook nadenken over de donkere kant van onze huidige samenleving: op het nieuws alleen al zie je dagelijks beelden voorbij komen van bomexplosies of beelden van mensen die rampsituaties ontvluchten. Dit is de wereld waarin deze schilderijen zijn gemaakt en die ze dus automatisch ook weerspiegelen: je kunt nu eenmaal niet ontsnappen aan de tijd waarin je leeft. Er wordt wel eens beweerd dat de heftigheid ervan niet altijd meer tot ons doordringt. Toch is een ramp als 9/11 bij uitstek in ons geheugen gegrift door de afschrikwekkende beelden van de Twin Towers die in lichterlaaie stonden. De impact van deze indrukwekkende beelden zorgde voor sterke gevoelens van angst en liet zien hoe kwetsbaar onze schijnbaar veilige westerse samenleving eigenlijk is.

De zeven zonden: Wraak

Het verband is niet rechtstreeks: Krikhaar is een schilder en zijn onderwerp stamt van een paar eeuwen geleden, maar geweld is van alle tijden en wat dat betreft is er misschien niet veel verschil tussen een zeventiende eeuwse piraat en een eigentijdse terrorist: de videobeelden van de aanval op de Twin Towers bewegen weliswaar, maar dat wil niet zeggen dat werken in andere media ons daar niet aan zouden kunnen doen denken: ze verwijzen er impliciet naar.  De piraten vielen ook onschuldige opvarenden van vrachtboten aan. In Krikhaars schilderijen is geen sprake van een oorlog, maar van een onverhoedse aanval. Gruwelijke gebeurtenissen hebben ook een morbide aantrekkingskracht:  ondanks ons afgrijzen willen mensen ze toch zien en tegelijkertijd zijn ze blij dat ze het niet zelf meemaken: ze zitten niet op  die boot, ze waren niet in die torens en dus kúnnen ze ernaar kijken.  De beelden van de ramp met de Twin Towers waren in zekere zin óók mooi, spectaculair en indrukwekkend. Dat is niet de gangbare openbare reactie. Een schilderij mag je gemakkelijker op dat soort criteria ervaren en beoordelen – tegelijkertijd wijst zo’n schilderij je ook op de onbewuste aantrekkingskracht van hedendaags geweld en haalt het deze wellicht een beetje uit de taboesfeer: dan confronteert het schilderij je indirect met je eigen gevoelens en ervaringen.

De zeven zonden: Afgunst

In zijn tekeningen confronteert Krikhaar de kijker opnieuw met de minder vrolijke aspecten van de mens, zo toont hij bijvoorbeeld een serie over de zeven hoofdzonden. Het bijzondere aan de tekeningen vind ik dat ze, ondanks de gruwelijkheden die wij te zien krijgen, een zekere lichtheid en sereniteit uitstralen, misschien door de sepia-tint die consequent is gehanteerd. De getoonde voorstellingen lijken nog het meest op een soort droombeelden die de kijker op een bijna bezwerende manier tegemoet treden. De verbinding tussen dit eeuwenoude thema en onze tijd is snel gemaakt, iedereen zal zich wel eens schuldig gemaakt hebben aan een of meerdere van deze gedragingen. Geen mens is zonder zonde.

In de hele tentoonstelling komen geschiedenis en het hedendaagse steeds weer samen doordat de letterlijke onderwerpen hun oorsprong vinden in het verleden. Tegelijkertijd laat de noodzaak om ze nog steeds te verbeelden zien hoe actueel ze nog steeds zijn en vermoedelijk altijd zullen blijven.

De tentoonstelling is nog tot en met 7 juli 2013 te zien.