Jan Rosseel: Back Up

Bij STROOM is de tentoonstelling te zien van documentair fotograaf en kunstenaar Jan Rosseel. Die kwalificaties zijn niet echt volledig, want naast de opleiding aan de KABK heeft Rosseel ook een traject doorlopen in instituten in Aarhus (D), Leiden en Shandong University (C). Met deze bagage onderzoekt hij de werking van het persoonlijke en het collectieve geheugen. Het is hem als eerste kunstenaar gelukt een beurs te krijgen om enige tijd in het NIAS te werken, een gerenommeerde plek in de duinen bij Wassenaar waar normaal wetenschappers zich enige tijd kunnen isoleren om zo inspiratie en concentratie te vinden om hun onderzoek tot een resultaat te brengen.

Rosseel heeft in het kader van dit onderzoek eerder tentoonstellingen gemaakt in De Brakke Grond in Amsterdam en Musée Guislain in Gent waar hij respectievelijk de thema’s  “Geheugen en media” en “Geheugen en Psyche” in een tentoonstelling verwerkte. In de derde tentoonstelling bij STROOM wordt “Geheugen en politiek” behandeld. Als onderwerp daarvoor koos hij de Roemeense revolutie waarbij Ceaucescu en zijn vrouw na een vluchtpoging werden gevangen genomen en na snelrecht zijn geëxecuteerd. Het bijzondere van deze gebeurtenissen was dat er live door de media verslag van werd gedaan. Dat na de enorme persoonlijkheidscultus die het echtpaar constant voedde het einde zich zo snel en direct zichtbaar voltrok moet een enorme indruk gemaakt hebben, op de Roemenen en op iedere politiek geïnteresseerde burger in Europa en daarbuiten.

Wat blijft daar echter op den duur van over? Dat is waar Rosseel zich mee bezig houdt en waar hij in deze tentoonstelling iets over duidelijk wil maken. Neurologisch onderzoek geeft aan dat het geheugen het best gestimuleerd wordt door de zintuigen. In de tentoonstelling staan dan ook op diverse plekken geurdispensers om de eigen herinneringen aan deze gebeurtenissen te stimuleren. Er zitten geuren van kruiddamp, urine, angstzweet, maar ook van oesters en Mme Ceacescu’s parfum in.

Op een tafel liggen drie doosjes waarin zich ontwikkelde foto’s bevinden die niet gefixeerd zijn. Het zijn foto’s van gebeurtenissen in Peking, Berlijn en Boekarest in 1989. Het openen van de doosjes doet een verwachting ontstaan van beelden die ik in de media gevolgd heb en die me ook hebben geraakt. In een essay in het begeleidende boekje noemt Alison Landsberg deze Prothetische herinneringen, ze zijn door een vervangende (media-) ervaring ontstaan en eigenlijk vals. Bij het openen van de doosjes vervagen de foto’s, omdat ze niet gefixeerd zijn. Een vervagende herinnering in praktijk.

Het zijn de details die vaak blijven hangen. Er zijn suggestieve foto’s te zien van het bed waarin het echtpaar sliep tijdens hun laatste nacht, de stoelen waarop zij tijdens hun proces zaten, maar ook video’s; van onder anderen een appartementengebouw weg vliegende helikopter (waarin de Ceaucescu’s probeerden te vluchten) en een storingsbeeld dat werd uitgezonden toen Ceaucescu’s toespraak tot het volk werd onderbroken door rumoer wat tot zijn vlucht leidde en beelden van het proces.

Het zijn allemaal beelden die ik kon herinneren en die als een Shakespeareaans drama aan me voorbij trokken. Het is dat persoonlijke drama dat ook de meeste emoties losmaakt, dat van de bevolking en dat van de gevallen machthebbers. Dat heeft niets met politiek te doen, maar met theater. Dat de media zo gezien ook een afstand creëren tot dit soort gebeurtenissen zie ik niet terug. Wat me het meest intrigeert in de tentoonstelling zijn de ideeën die er achter steken, door het beeldende gedeelte wordt ik niet echt geraakt. Misschien gebeurde dat nog het meest door de ruimte van de Securitate, een met triplex beklede kamer in het souterrain waarin centraal een peertje brandt en in het duister verschillende foto’s hangen, maar dat is dan ook een theatrale opstelling!