Osama bin Laden in Burcht van de Pelgrim

Castrum Peregrini is een expositieruimte met geëngageerde en actuele kunst, getoond in een huis en atelier dat tijdens de Tweede Wereldoorlog diende als onderduikadres en plaats van verzet. Gisèle van Waterschoot van der Gracht (1912-2013) was kunstenares, mecenas en verzetsvrouw en leefde ook na de oorlog met een aantal van haar Joodse onderduikers in dit Amsterdamse grachtenpand.

Zelf was ze een vrouw van de wereld: opgegroeid in diverse landen, studerend aan Parijse academies en vanaf 1940 tot aan haar dood wonend in dit huis. Het schuiladres stond bekend als Castrum Peregrini, dat ‘Burcht van de Pelgrim’ betekent. Al direct na de oorlog opende zij haar huis voor schrijvers, dichters en kunstenaars en bleef dit tot het einde toe doen. Van Waterschoot van der Gracht ondersteunde deze mensen en had daarnaast nog een poos een gelijknamige uitgeverij voor publicaties uit de oorlogsperiode.

Armando Mariño, Mission Accomplishes, 2016. Houtskool op Papier.

ONGEMAKKELIJK

De Spaanse curator Paco Barragán stelde uit een internationale groep kunstenaars de tentoonstelling Read my Lips! The true story behind the representation of the death of Osama bin Laden samen. Door de wat ongewone presentatie is de ervaring van de tentoongestelde werken anders dan in bijvoorbeeld een galerie. In enkele kantoorruimtes, het trappenhuis en met name in het voormalige atelier – dat overigens nog volledig is ingericht met kunst en verzamelingen naturalia en etnografica – worden uiteenlopende werken getoond. In deze intieme setting lijkt het contrast met het onderwerp indringender te zijn, dan wanneer het ‘veilig’ in een galerie getoond zou worden. Het voelt soms wat ongemakkelijk: netjes ingelijste portretfoto’s van één van de gruwelijkste mannen van de laatste decennia staan tussen de persoonlijke spulletjes van Van Waterschoot van der Gracht.

Er worden schilderijen, foto’s, tekeningen, tijdschriften, artikelen en krantencartoons getoond. Maar ook prints van de FBI-website waarop Bin Laden gezocht werd, met daar overheen in rood ‘DECEASED’. En er is het beroemde kaartenspel voor militairen met daarop de foto’s van Al-Quaida-terroristen, zodat zij zich spelenderwijs hun gezichten konden inprenten. Opvallend is ook de enorme stapel papier dat de speech van president Obama behelst, voorgedragen tijdens de uitreiking van de Nobelprijs van de Vrede en dat begint met als één van de eerste zinnen ‘Our actions matter, and can bend history in the direction of justice’. Op verschillende momenten worden er ook officiële Witte Huis foto’s getoond, met Obama en zijn staf, bijvoorbeeld kijkend naar het moment van de inval op het schuiladres van Bin Laden in Pakistan (2012).

Kepa Garraza, The Burial 3 (study), 2016. Olieverf op doek.

OSAMA BIN LADEN EN COCKTAILS

Een kernstuk uit de expositie is het schilderij van Kepa Garraza, The Burial 3 (2016). Het toont het moment dat het lijk van Osama bin Laden een zeemansgraf krijgt. Een van de vragen van de expositie is wat er eigenlijk gebeurd is met Bin Laden. Het einde van Bin Laden is een schimmige geschiedenis en roept nog altijd veel vragen op. Deze tentoonstelling probeert daar antwoorden op te geven, soms met een knipoog.

De animatie Bin Laden’s Daiquiri (2016) van Enrique Marty voedt het idee dat Osama aan het genieten is op een zonnig strand, cocktails drinkt (‘Waiter,… another daiquiri please’) en op een gitaar No Woman No Cry zingt. Het is een bevreemdend maar humoristisch filmpje. Aan de andere kant drukt het je als kijker wel met de neus op de feiten, dat de enige bron met informatie over Bin Laden de Amerikaanse overheid is en zij je uiteraard alleen willen laten geloven wat strookt met hun politieke programma. Dezelfde Marty maakte ook een klein portretje met het bebloede, gezwollen gezicht van Bin Laden, waarmee de rauwe werkelijkheid weer tot je komt.

Enrique Marty, Bin Laden´s Daiquiri, 2016. Videoanimatie.

MYTHE

De tentoonstelling gaat eigenlijk over de mythe rondom de figuur van Osama bin Laden en over wat ‘waarheid’ is. Het wonderlijke is natuurlijk dat in het nieuws van nu de namen van Al Qaeda en Taliban vooral verruild zijn voor ISIS en recenter IS, om Islamitische Staat aan te duiden. Het begon echter allemaal rond de eeuwwisseling met Osama. Door de ongewone levensloop van deze man en hoe hij de moderne wereld beïnvloed heeft, zal mogelijk ook in de toekomst dit nog menig kunstenaar of schrijver kunnen intrigeren.

Het is een wat rommelig aandoende tentoonstelling met rijp en groen werk van bekende en minder bekende kunstenaars. Sommige zaken zijn er ook met de haren bijgesleept, zoals twee enorme tijdsbalken met de ‘geschiedenis van het Midden Oosten (1900-heden)’. Enerzijds lijkt de expositie de vrije interpretaties van kunstenaars te tonen over Bin Laden, anderzijds is het kennelijk ook een halve geschiedenisles, waarin de gebeurtenissen rondom de Al-Qaeda leider geplaatst worden in een groot historisch kader.

Deelnemende kunstenaars: Nedko Solakov, Enrique Marty, Harald de Bree, Shepard Fairey, Miguel Aguirre, Marc Bijl, Alejandro Quiroga, Johan Wahlstrom, Kepa Garraza, Mariana Najmanovich, Ronald Ophuis, Eugenio Merino, Antonio Cortés Rolón, Ben Dean, Jorge Garciá, Jeanne Susplugas, Carlos T-Mori, Armando Mariño, Gabriel Escalante, Pedro Barbeito, Nicola Verlato, Prem Sarjo, Pedro Tyler, Roy Villevoye en Pablo Helguera.

Dit is het eerste (en zeker niet de laatste) artikel van Dan Dickhof voor Jegens & Tevens. Hij studeerde kunstgeschiedenis aan de Universiteit Leiden waarin hij zich in 2005 specialiseerde in Japanse houtsneden in Kyoto en Harvard. In 2008 behaalde hij zijn diploma in de vrije richting van Koninklijke Academie Beeldende Kunsten in Den Haag. Door zijn studies en werkervaring in het veilingwezen en in bedrijfs- en particuliere collecties heeft Dan een brede interesse en schrijft hij daar graag over voor Jegens & Tevens.