De wereld volgens Roger Ballen
Tot en met 7 maart 2022, Fotomuseum Den Haag
Het werk van Roger Ballen ontdekte ik in het buitenland: eenzame schichtige mensen met soms een dier in hun handen en niet zelden weg kijkend. Geen mooie foto’s, maar eerder ongemakkelijk. Het werk intrigeerde me echter behoorlijk. De foto’s zijn zwart-wit, wat het dramatische effect van de portretten versterkt. De vaak slecht verzorgde ongezond ogende mannen en kinderen die geportretteerd zijn (het zijn zelden vrouwen) bevinden zich in een kale omgeving met draden en naïef getekende figuren. Die figuren op een kale muur deden me soms denken aan de Otages van Jean Fautrier, gijzelaars in een apocalyptische wereld. Die gijzelaars zijn als de geportretteerden vaak mannen en de wereld waarin zij allen verkeren geven misschien de sociale en psychische staat aan die hen gevangen houdt. De sfeer van het werk doet me ook aan Eraserhead denken, het in zwart-wit met donkere schaduwen gefilmde surrealistische debuut van de Amerikaanse regisseur David Lynch. Alleen is de seksuele ondertoon in die film niet te vinden in het werk van Ballen, maar als je de foetus die uiteindelijk in de film getoond wordt ziet kan het heel goed een decorstuk zijn in een van Ballen’s foto’s. Misschien zou je het werk van Ballen eerder absurdistisch kunnen noemen.
De fotograaf aan het werk
Mask Askew – 2002
Courtyard view – 2001
Roar – 2000
Terrorized – 2006
Brian with pet-pig – 1998
De fotograaf is een Amerikaan die na veel te hebben rondgezworven uiteindelijk bekendheid verwerft met portretfoto’s die hij in Zuid Afrika maakte. Hij toonde daarmee niet de welvarende Zuid-Afrikaan, maar de mensen aan de rand van de samenleving in een wereld van verval. Waar die mensen aanvankelijk nog een persoonlijkheid hebben valt die op den duur weg. Ballen laat ze van de camera af kijken of hij laat de achtergrond steeds meer prominent aanwezig zijn. Hij huurt een huis en creëert daar decors voor zijn portretten waarin getekende geesten en monsters rondwaren, mensen maskers opdoen en prikkeldraad en andere elementen rond slingeren. Die geesten toont hij ook in een aparte, meer experimentele serie van bijna abstracte foto’s. De serie waaruit ze voort komen heet Theatre of Apparitions(2005 -2013). De foto’s zijn gemaakt door ruiten zwart te verven, er in te tekenen door te krassen, zodat op de lijn licht door de ruit komt of op het zwart te tekenen met wit. Met het blote oog is het moeilijk te zien, maar door te fotograferen ontstaan bijzonder suggestieve werken. De serie is ontstaan doordat Ballen tekeningen van gevangenen zag op de ruiten van een vrouwengevangenis.
Installation
Intercepted – 2004
Mourning – 2012
Crawling – 2014
Superman
Discussion – 2018
Bubble Bath – 2016
Break Trough – 2008
Muse – 2009
Dan begint hij ook installaties te bouwen in panden die hem ter beschikking worden gesteld. Gruwelkabinetten met poppen, met rond kruipende wezens, onder het bed liggende monsters of bedden met een dood dier erop waaronder een kind ligt. Het is een wereld waarin van alles gebeurt, maar schijnbaar niets verandert, waar een zinloos bestaan heerst en waarin de mens daar vegeterend deel van uit maakt.
In de huidige tentoonstelling zijn foto’s uit het oeuvre te zien met uitzondering van de vroege portretten. Ertussen in staan delen van de achtergronden die hij gebruikt als beelden opgesteld. In het souterrain van het fotomuseum is ruimte gemaakt voor een grote installatie met diverse elementen. Misschien dat de ruimte daar minder geschikt voor is, een verlaten huis lijkt me eerder een optie voor een dergelijk werk. Hier vind ik het een wat kunstmatige sfeer hebben. Wel erg goed vind ik de videoclips die de kunstenaar voor de ook in Nederland bekende rapgroep Die Antwoord maakte, zijn beelden passen naadloos bij de nihilistische punk/kraaksfeer die de groep oproept. Achterin de ruimte is een beeld van een vrouw die aan het breien is die al een enorme sjaal heeft gemaakt en maar doorgaat. Dat zou je kunnen interpreteren als een zelfportret waarin de kunstenaar zinloos voortgaat met het verbeelden van zijn nachtmerries zonder er greep op te krijgen.
Installatie Souterrain
Installatie Souterrain
Installatie Souterrain
Installatie Souterrain
Videoclip Die Antwoord
Videoclip Die Antwoord
Installatie Souterrain