REFLECTIE – ‘Liminal’ door Maya Watanabe

Wat is er nodig om op zaken te kunnen reflecteren? Rust, ruimte, leegte, stilte, tijd? Zaken die we in de voortgang van het dagelijks leven telkens weer tekort komen. Want wie heeft er rust, ruimte, leegte, stilte en tijd? Nu de fysieke beperkingen rondom de pandemie worden losgelaten, haastten we ons weer naar een beloftevolle toekomst. Het gebrek aan personeel is de nieuwe crisis, las ik deze week in de krant. Vreemd. Een jaar geleden riepen we: laten we niet terugkeren naar het oude normaal, want het oude normaal was juist het probleem.

Ik zit in een ruime, maar bijna lege projectiezaal in Museum De Pont. Het is mijn eerste museumbezoek van dit jaar. Maar dat weet ik niet zeker, want ik ben het besef van tijd enigszins verloren. Op de asymmetrische wand wordt een film geprojecteerd waarin rust, ruimte, leegte en tijd domineren. Ik zit op de grond tegen de tegenoverliggende muur met mijn benen languit gestrekt, richting het beeld dat langzaam voorbij trekt. Ik zie mijn schoenen terwijl ik naar de projectie kijk. Ik hoor de geluiden van de natuur.

In de video Liminal van de in Nederland werkende Peruaanse kunstenaar Maya Watanabe volgen we de trage camerabewegingen over een verlaten landschap zonder maatvoering. Het grootste deel van het videobeeld is onscherp, maar af en toe herkennen we zich scherp aftekenende delen van rotsen, aarde, wortels, beenderen en insecten. Reflectie is het streven van dit kunstwerk. Al het andere is out-of-focus.

Ook voor Watanabe is een crisis de aanleiding om het werk te maken. In dit geval gaat het om de wond die de Peruaanse burgeroorlog heeft nagelaten. Met deze geweldsexplosie werd de 20e eeuw afgesloten. 16.000 verdwenen levens als gevolg van het geweld van zowel de gewapende opstandelingen als een corrupte regering. Terreur, mensenrechtenschendingen… en uiteindelijk de dood. We bezoeken in de film een massagraf waar de natuur de mens heeft overleefd.

Bij de entree van de projectiezaal hebben we al kennis genomen van de achtergronden van het werk en daardoor kunnen we niet onbevangen naar de leegte kijken. In hoeverre is het kunstwerk in staat om reflectie teweeg te brengen? De twee andere zaalbezoekers die staand kijken, verlaten de ruimte al na enkele minuten. De film duurt 64 minuten, dat heb ik ook gelezen bij de entree. En ook ik weet dat ik die tijd niet zal volmaken. Ik heb mij voorgenomen minimaal 10 minuten van de film te bekijken, met de mogelijkheid tot verlenging. Maar waar reflecteer ik op? Op het onderwerp van de film? Of op het feit dat er een kunstwerk van is gemaakt? Reflecteer ik slechts op de keuzes van de maker ten aanzien van cameravoering en esthetiek? Wat zou ik zien wanneer ik de intro op het werk niet had gelezen?

Er worden veel kunstwerken gemaakt over grote maatschappelijke onderwerpen. Er lijken steeds minder kunstenaars te zijn die hun eigen leven en ervaringen als uitgangspunt voor hun werk hanteren. Dat wordt engagement genoemd. Ik twijfel zelden aan de goede intenties van kunstenaars. Wel aan het effect van hun werk. Hoe zeer ik ook mijn best doe, ik kan niet reflecteren op het onvoorstelbare leed van de slachtoffers van een genocide, waarvan ik slechts op hoofdlijnen kennis neem.

Ik bekijk de artistieke en esthetische kwaliteiten van het kunstwerk en ben me ervan bewust dat ik slechts een tentoonstellingsbezoeker ben. Ik heb mij jarenlang actief met mensenrechtenschendingen in de wereld bezig gehouden en raakte telkens weer van mijn stuk wanneer ik kennis nam van de droge feiten van een dossier of het verhaal van één mens aanhoorde. Het gevoel dat die informatie bij mij teweeg bracht, voel ik nu niet. En de vraag is of een kunstwerk dergelijke emoties wel kan oproepen?

Dat is ook een vorm van reflectie.

Ik moet snel naar huis. Ik heb voor vanavond kaartjes gereserveerd voor mijn eerste filmhuisbezoek van dit jaar. De film gaat over een vrouw die haar geschiedenis achter zich wil laten door in een busje te gaan rondreizen. Zij heeft rust, ruimte, leegte, stilte en tijd, om te reflecteren op haar nomadische bestaan. Als de files bij Breda en Rotterdam niet te lang duren, haal ik het.