BOTSING – The Battle of Orgreave door Jeremey Deller & Untitled (I Am a Man) door Glenn Ligon

In een samenleving die steeds verder uiteenvalt in politieke tweestrijd, is de dreiging van een confrontatie niet ver weg. Op dit moment vindt er polarisatie plaats rondom tal van thema’s: racisme, klimaat, religie, virussen, wetenschap, democratische verkiezingen en de rol van de media. Mensen hebben steeds vaker al een kant gekozen voordat zij zich in een onderwerp hebben kunnen verdiepen. De andere kant van het verhaal kan dan ook op weinig begrip rekenen.

Soms komt begrip achteraf, wanneer het er niet meer toe doet. En soms leidt de polarisatie tot een gewelddadige confrontatie. In 1984 was dat het geval op een grasveld bij de Orgreave kolenmijn in Yorkshire waar de lokale politie hardhandig ingreep in een mijnwerkersstaking. Het conflict leidde tot een uiterst suggestieve berichtgeving van de BBC die de camerabeelden zo hadden gemonteerd dat het leek alsof de politie reageerde op stenengooiende relschoppers. De hele berichtgeving was gebaseerd op valse verklaringen van politieagenten. In werkelijkheid was het geweld begonnen aan de zijde van de politie die met charges te paard hardhandig insloegen op ongewapende demonstranten. Het was het begin van een reeks politieke clashes die nog jaren zou duren. Zo kwamen we met een bus academiestudenten in 1989 in Salisbury per ongeluk terecht in een verhitte demonstratie tegen Thatcher en haar beruchte Poll Tax. Het duurde 8 jaar voordat de BBC haar onoprechte excuses maakte voor de ‘in de haast gemaakte montagefouten’ rondom de vermeende ‘rellen’ bij Orgreave.

De nog jonge kunstenaar Jeremy Deller heeft deze specifieke botsing in een kunstwerk gevat door het in 1989 (dus nog tijdens de poll tax demonstraties) als re-enactment voor te stellen in reactie op een open call van Artangel. Met herbeleving als stijlmiddel werd het niet alleen een botsing tussen twee rivaliserende groepen maar ook een botsing tussen feit en fictie. Het kostte twee jaar om het gehonoreerde project ‘The Battle of Orgreave’ uit te voeren en opnieuw op film vast te leggen. Er waren zo’n 800 deelnemers van historische rollenspelgroepen bij het project betrokken en meer dan 200 oud-mijnwerkers en politieagenten, die ook als deelnemer aanwezig waren geweest bij het oorspronkelijke conflict. Voormalige demonstranten en ordehandhavers werden acteurs in hun eigen herinneringen en de heropvoering creëerde eenzelfde grimmigheid die door de deelnemers diep werd gevoeld, aan beide zijden van de -inmiddels denkbeeldige- frontlinie. Dat geldt ook voor de cameramensen die eveneens een belangrijke rol spelen in het project.

De link met de recente bestorming van Het Capitool en de onrust na de moord op George Floyd mag duidelijk zijn. Dat brengt me op een ander kunstwerk dat een onuitwisbare indruk op mij maakte. Ook dit kunstwerk kan gezien worden als een voorloper op onze huidige tijd. Het is van Glenn Ligon en, net als dat van Jeremy Deller, niets meer of minder dan een replica of toeëigening van een teken van protest. Untitled (I Am a Man) uit 1988 is een schilderij waarop een inmiddels iconisch protestbord (en voorloper van de huidige #BlackLivesMatter) is nageschilderd. Het origineel is afkomstig uit een demonstratie van schoonmakers in Memphis in 1968. Nadat twee zwarte schoonmakers per ongeluk in een vuilniswagen werden gezogen en om het leven kwamen werd met de leus ‘I AM A MAN’ geprotesteerd tegen de slechte werkomstandigheden. De tragedie onderstreepte de ongelijkheid in de schoonmaaksector, die werd geleid door blanken, maar onder discriminerende omstandigheden werd uitgevoerd door vrijwel uitsluitend zwarte werknemers, die door blanke opzichters met de verachtelijke term ‘boy’ werden aangesproken. Ligon maakte het schilderij met een mengsel van enamel- en olieverf. Een combinatie die botste waardoor er direct scheurtjes in het verfoppervlak ontstonden; een vorm van weerbarstigheid die bijdroeg aan het kwetsbare karakter van het werk, dat behalve de tekst ook alle minutieuze oneffenheden van het oorspronkelijke protestbord kopieert.

Het werk kent inmiddels ook een tweede leven als diptych. Naast een repro van het schilderij, hangt nu een duplicaat met notities van een conservator, een zogenaamd ‘condition report’: opnieuw een botsing in de tijd en tegelijkertijd hopelijk ook een vriendschap in solidariteit.

U bepaalt zelf uw weg in de tentoonstelling. Kies een van de volgende denkbeeldige ruimtes…