Anna Moreno /An Awkward Game

Sinds Anna Moreno’s week-durend performance project An Awkward Game is begonnen, ruikt 1646 af en toe naar zweet. Er wordt namelijk intensief gesport. Het getik van het tafeltennis balletje klinkt als een stotterende metronoom.

Spelers Ossie Almak en Marcel Rajewicz in 1646.

Het wordt heen en weer geslagen door spelers Ossie Almak uit Sudan, en Marcel Rajewicz, uit Polen. Ze spelen het spel als een ritmische choreografie, winnen of verliezen staat hier even buiten. Terwijl we langzaam gehypnotiseerd worden door het echoënde getik en het balletje dat heen en weer gaat, begint Moreno aan een speech. Door de akoestiek en het tafeltennis spel is de speech niet goed verstaanbaar, maar dat lijkt de bedoeling van Moreno. Soms lekken er heldere zinsdelen uit het geroezemoes. De speech is afkomstig van de Chinese tafeltennis speler Xu Yinsheng en beschrijft enerzijds hoe hij zijn liefde voor de sport heeft gecultiveerd tot een mentaliteit ten opzichte van vaardigheid en begrip voor een tegenstander. Anderzijds is het een handleiding voor politieke ideologie in de Chinese Communistische Partij.

Chinees tafeltennis speler Xu Yinsheng

Tafeltennis heeft een cruciale rol gespeeld op het politieke wereldtoneel in de jaren ’70 van de vorige eeuw. De gespannen relatie tussen China en de Verenigde Staten kwam enigszins tot rust door een uitwisseling van tafeltennis spelers. De zogeheten pingpong-diplomatie staat centraal in de week-lange performance van Moreno. Het nalezen van de speech maakt duidelijk dat in Xu’s geval tafeltennissen goed te rijmen valt met diplomatie. Hij combineert het terugblikken op belangrijke matches met een innerlijk gevoel van politieke verantwoordelijkheid. Een diplomaat had hetzelfde kunnen beschrijven bij belangrijke handelsovereenkomsten of internationale conflicten. Xu speelt de sport bij de gratie van het volk en van de Partij.

Voor het project heeft Moreno een vol programma op poten gezet. Naast de speech met tafeltennis demonstratie werd er een workshop gehouden door dr. Maaike Okano-Heijmans, voormalig diplomaat. Hierin speelden twee teams een diplomatiek spel tussen fictieve landen. Zo werd een helder beeld geschetst van mechanismen die worden ingezet binnen de wedstrijd van internationale diplomatie. De week heeft naast ingeplande evenementen ook twee rustmomenten waar de ruimte vrij toegankelijk is om tijdens openingstijden te tafeltennissen. Deze dagen zonder specifiek programma presenteert Moreno als hommage aan de Slovaakse neo-avangardist Július Koller. De tijd na de Praagse Lente van 1968-‘69 betekende een onderdrukt cultureel klimaat in Tsjechoslowakije, waardoor Koller’s werk grotendeels buiten de geïnstitutionaliseerde kunstwereld moest afspelen. Hij nodigde in de jaren ’70 het publiek uit om met hem te tafeltennissen als voorstel voor een non-hiërarchische en geweldloze vorm van sociale communicatie. Het spel gaf ruimte voor een relatie tussen het individuele en het sociale doormiddel van de formele spelregels. De socialistische situatie kreeg op deze manier een speelser alternatief voor de onderdrukte samenleving. Het tafeltennis batje stond hier symbool voor.

Marcel Rajewicz in 1646. Bron: 1646

Als ik met Moreno dieper inga op de strekking van An Awkard Game wordt duidelijk dat ze de kijk van Koller beaamd, maar van nationale doortrekt naar internationale relaties. Ze heeft het over diplomatie als een aaneenschakeling van symbolische protocollen en verhoudingen. Deze protocollen zijn te vergelijken met de spelregels die Koller inzette. Ik moet denken aan de ontmoeting die president Bill Clinton had met wijlen president Yasser Arafat en toenmalig premier Ehud Barak van Israel in 2000. Clinton had een bemiddelende rol tussen de twee andere partijen. Tijdens het fotomoment liepen de leiders een gebouw binnen. Hier werd de aard van diplomatieke symboliek echter ontmaskerd. Dat wil zeggen, Arafat en Barak wilden geen van beiden de eerste stap nemen door de deur van het gebouw. Degene die de ander voor laat gaan is in diplomatieke protocollen namelijk de gastheer, een stevigere positie dan die van de gast. Het resulteerde in een ongemakkelijke dans van twee leiders die elkaar krampachtig de deur in probeerden te duwen. Wat blijkt is dat expliciete diplomatie rust op een grondig begrip van actie en reactie in symbolische handelingen. Wordt die samenhang verstoort, dan komen de mogelijk impliciete spanningen aan het licht. Het is dan alsof de spelregels die Koller als alternatief presenteerde gebroken worden.

Bij tafeltennis, of liever ping-pong, is de actie/reactie expliciet aanwezig in de uitvoering van de sport. De naam ping-pong is eigenlijk al een onomatopee hiervan, de ping is de actie, de pong de reactie. Naar mijn idee komt hier het kruispunt dat Moreno wil betreden tussen de sport en diplomatie naar voren. Beiden gaan in feite over spel met impliciete en expliciete waardes. Expliciet staan twee spelers tegenover elkaar in een internationaal toernooi. Impliciet is de al dan niet controversiële locatie van dit toernooi of de nationaliteiten van de spelers die duelleren. Expliciet zien we wereldleiders elkaar de hand schudden op een foto, impliciet is de lading die een dergelijke handdruk kan vertegenwoordigen. Het zijn handelingen die voortdurend met een ‘ping’, een ‘pong’ als reactie zullen hebben.

Het project komt op een goed moment. In een politiek klimaat waar telkens een nieuwe dreigende ‘Ander’ aan de samenleving wordt gepresenteerd is het belangrijk om manieren te blijven beoefenen die daar doorheen prikken. Het spel van Moreno gaat over het creëren van wat in het Engels een ‘level playing field’ heet; een speelveld waar externe factoren geen invloed hebben op wie van de spelers zal winnen. Zij houden zich immers aan dezelfde expliciete spelregels.

Naast historische diplomatie, onderzoekt Moreno naar mijn idee ook een mogelijke visie op de toekomst met internationale betrekkingen als vertrekpunt. Ahmet Öğüt publiceerde voor e-flux in februari het stuk CCC: Currency of Collective Consciousness. Hij schrijft: “After every radical and transformative act, heavy aftershocks might resonate for a long time, which might puzzle us. Finding a strategy is not only about choosing which method is to be used. The lost or not-yet-discovered blueprint is hidden somewhere between a joint action with clever timing and masterminding a long-term campaign.” Op het wereldtoneel is er al geruime tijd een radicale en transformerende periode aan de gang. An Awkward Game is een bescheiden streven om de spelregels daarover uit te leggen.

Door het tegelijkertijd letterlijk en figuurlijk creëren van een vlak speelveld komt het gevoel van het individu tegenover de ander enigszins te vervallen. In 1646 gebeurt dit nu op lokaal niveau, omdat mensen uit alle rangen en standen tegenover elkaar worden gezet voor een potje tafeltennis. Ze spelen met batjes gemaakt door Moreno zelf. Al met al voelt het laagdrempelige van tafeltennis als een opluchting voor het publiek dat ik tot nu toe heb meegemaakt. Ik hoorde dan ook meerdere keren dat mensen naar de organisatie toekomen met opmerkingen als, ‘zitten jullie hier net?’ Hieruit blijkt dat een dergelijke kunstruimte voor een deel van de buurt misschien doorgaans overkomt als een anonieme plek. Gelukkig is het deze week even omgetoverd tot een sportcentrum. Dit ontmantelende gegeven brengt de vraag bij me op of Merkel en Faroufakis niet een potje zouden moeten spelen, of Poetin met Obama. Misschien zijn de potjes tussen stadsgenoten juist wat we nodig hebben.

Rondom het onderwerp van politiek correctheid wordt op dinsdag 30 juni een videoprojectie duel tussen kunstenaars Gaby Felten en Moritz Geremus georganiseerd. Zij zullen op elkaar reageren met materiaal uit hun eigen archieven. Op de laatste dag, 1 juli, van The Awkward Game zal Moreno in 1646 ter plekke een publicatie maken die terugblikt op de week.

– Jeroen van der Hulst –