#Film: Hopper in Shirley, Visions of Reality

I never saw a moor,

I never saw the sea;

Yet know I how the heather looks,

And what a wave must be.

I never spoke with God,

Nor visited in heaven;

Yet certain am I of the spot,

As if the chart were given.

(Emily Dickinson)

Als je iets niet ziet, wil dat nog niet zeggen dat het ook niet bestaat. Maar wat is het dat je ziet, als je iets wel ziet? Wat is werkelijk? De werkelijkheid is er om haar op verschillende manieren in het laboratorium van de schilderkunst uit te proberen (Ivo Kranzfelder; Edward Hopper, Visioen van de Werkelijkheid, 2002). Achter de weergave van situaties in Hoppers schilderijen gaat steeds weer de vraag schuil wat schilderijen eigenlijk kunnen weergeven en wat die weergave dan is. Dat wat Hopper wil uitdrukken ligt meestal buiten de afbeelding. De toeschouwer ziet alleen een opwaaiend gordijn of de blik van een vrouw die uit het raam kijkt, dat daar waar ze naar kijkt verborgen blijft. Als een waarnemer die maar een klein stukje kan zien, wordt hij op afstand gehouden. Het fijne van een schilderij is dat je ervan kunt genieten, zonder het te moeten of willen begrijpen, zonder het uit te hoeven leggen. Shirley, Visions of Reality van de Oostenrijkse regisseur Gustav Deutsch is zo’n schilderij, nee, een verfilming van schilderijen, bewegende schilderijen…een soort film.

Een verfilming van schilderijen, hoe werkt dat? Gaan de afbeeldingen dan iets vertellen en meedoen in een verhaallijn, met een begin en einde? Moet ik na afloop kunnen navertellen waar het schilderij of de film over gaat? Gustav Deutsch brengt in zijn film Shirley, Visions of Reality in chronologische volgorde dertien schilderijen van Edward Hopper (die tussen 1931 en 1963 zijn ontstaan) tot leven. Soms is er iets aan het schilderij voorafgegaan, soms staat er iets te gebeuren. Soms is het beeld bijna stilgezet en glimlach je even omdat je net iemand uit een schilderij van Hopper op een nieuwe manier hebt leren kennen. Om elk schilderij heeft Deutsch een scène heen bedacht. Een scène die meer verraadt dan het schilderij van Hopper weergeeft. De toeschouwer ziet hier niet alleen een vrouw die uit het raam kijkt, maar ook hoe de vrouw het raam opendoet. Maar net als bij het schilderij wordt de kijker op afstand gehouden. Er klinkt geluid van buiten, maar zodra het raam opengaat is er daarachter niets anders te zien dan een zwart vlak.

De film heeft een zekere verhaallijn, maar tegelijkertijd ook weer niet. In elk geval is het geen gesloten verhaal, eerder zijn het een heleboel verschillende mogelijkheden. De terugkerende personages, zoals de actrice Shirley, veranderen hun uiterlijk, waardoor ze regelmatig iemand anders lijken te zijn. Soms lijken ze geschilderd, een ander moment weer erg ‘echt’ en hoewel de tijd verstrijkt lijken ze niet ouder te worden. Onduidelijk is wie er wanneer aan het woord is; is het de alwetende externe verteller die af et toe in het personage Shirley verandert, maar met verschillende stemmen?

Deutsch wil de toeschouwer iets meer wil laten zien van dat wat Hopper in zijn schilderijen toont. Maar steeds wanneer je denkt hoe het verhaal of het beeld in elkaar zit, gebeurt er weer iets waardoor je het toch niet precies begrijpt of zelfs begint te twijfelen aan dat wat je net hebt gezien. Dat wat er precies gebeurt, blijft ook in de film onduidelijk. De toeschouwer moet hier – net zoals bij de schilderijen van Hopper – zelf invulling aan geven. Op een bepaald moment wordt de kijker rechtstreeks aangesproken. Hij krijgt het advies om ermee te stoppen alles te willen begrijpen. Gelukkig, vanaf nu mag hij van de film genieten, als van een schilderij. Het gaat Deutsch uiteindelijk ook niet over het vertellen van een logisch opgebouwd verhaal, of om een interpretatie van Hoppers werk. Het gaat hem over het vertellen van een fictief verhaal, een mogelijke werkelijkheid achter de schilderijen, en misschien nog wel meer over het genieten van beeld. Het zoeken naar een uitleg ervan blijkt niet zinvol. Want hoe leg je uit hoe licht eruit ziet, of een bepaalde kleur…of iets dat je niet kunt zien, zoals de wind? Niet alles wat je ziet is ‘echt’ en niet alles wat je niet ziet, is dat misschien wel niet. Sommige filmliefhebbers zouden in deze film weleens het verhaal kunnen missen, maar voor wie van schilderijen, van kleur en van licht houdt, is dit een prachtig bewegend kunstwerk.