Matti Kallioinen – The Nervous Manifold

De Zweedse Matti Kallioinen heeft expositieruimte 1646 getransformeerd tot een buitenaardse grot. In het donker hangen gigantische pretzel-vormige figuren van parachute-stof, die zich beurtelings vullen met lucht. Er is een dominante, nogal hypnotiserende soundtrack met synthesizers die een spanning of opbouw suggereren. Verder zijn er rookmachines en gekleurde lichten, ook in de objecten zelf. Het programma heeft een geautomatiseerde volgorde. Het eerste figuur blaast zich op tot iets wat er nog het meest uitziet als een ingewikkelde wiskundige knoop. Nadat deze is leeggelopen gaat de muziek verder in de tweede ruimte, waar je als kijker bijna wordt weggeduwd door de grote, ademende vormen die als longen aan het plafond hangen.

De esthetiek van de installatie met synthesizers, rook en lichtjes doet denken aan sciencefiction. In het e-mail-gesprek naar aanleiding van de expositie schrijft Kallioinen dat hij vooral “geïnteresseerd is in mensen en de dromen die we hebben over onszelf, onze samenlevingen en het universum”. In sci-fi zie je vaak dat de fantasieën die mensen hebben over het in contact komen met buitenaards wezens meer zeggen over de mens dan over het universum. Ook in de installatie van The Nervous Manifold vormt de toeschouwer zijn eigen illusie. Er zit een sequentie in de acties maar er is geen daadwerkelijk narratief aanwezig, geen echte levende wezens. Het hele spektakel is niets anders dan een bijzonder onconventionele kermisattractie. Toch lijken de objecten te ademen schrik je als er een nieuwe “activeert”. De muziek is hiervan nog wel het beste voorbeeld. Muziek zelf is niet eng, verdrietig of spannend. Het zijn abstracte geluidsgolven waar wij onze gevoelens op projecteren. Het spektakel wordt door onze waarneming pas spectaculair.

Dit betekenis-geven raakt aan communicatie. Kallioinen beschrijft zijn werk als een abstract automatisch ballet. Doordat hij abstracte visuele en geluidpatronen met elkaar synchroniseert ontstaat er een betekenis. Dit sluit aan op het Manifold uit de titel, wat volgens het “Oxford Dictionary of Philosophy” zoiets betekent als: zintuiglijke ervaringen zoals ze zich presenteren, maar misschien niet worden waargenomen. De abstracte patronen die Kallioinen voor ons heeft gemaakt krijgen betekenis na door onze hersenen gefilterd te zijn. Maar wat gebeurt er met alle ervaringen waar wij geen betekenis-plekje voor kunnen vinden? Dat is het echte buitenaardse element, misschien zelfs onbekend voor Kallioinen zelf.

In de achterste ruimte zijn video’s te zien, waarin mensen in pretzel-object pakken de rol van buitenaardse wezens spelen. De wezens vechten met elkaar, smeren elkaar in met schuim en doen experimenten met glitters en een circuit waarmee ze hun soortgenoten elektrocuteren. Anders dan in de meeste sciencefiction films komt er geen “mens” voor in de video. Alle interactie vindt plaats tussen de buitenaardse wezens zelf. Desondanks is ook dit beeld van buitenaardse wezens een (nogal suffe) menselijke projectie, niemand gelooft dat buitenaards leven ook steen-papier-schaar speelt. Op een gegeven moment loopt een pretzel leeg en lijkt te sterven, een tragisch bruggetje naar de “geanimeerde” wezens in de andere ruimte. Toch is dit wel een erg clichébeeld van sci-fi en hiermee zetten de video’s de persoonlijke waarneming van de kijker, waar in de installatie juist zo mooi mee gespeeld werd, weer buitenspel.

Matti Kallioinen – The Nervous Manifold
tot 18 mei 2014 te zien in expositieruimte 1646.