Heilig

Een tentoonstelling met een intrigerende titel. Wat moeten we ons voorstellen bij heilig? In een religieuze setting, waar het woord toch het duidelijkst mee wordt geassocieerd, gaat het om een ongrijpbaar, hoger gegeven. De heilige is de betere mens die in daad, in religieus opzicht, boven de gewone mens uitsteekt. In deze mogelijke bovenmenselijkheid is voor ons gewone stervelingen de verbinding tot het echt heilige, het hogere, het goddelijke mogelijk.

Heiligheid en devotieve overgave horen daarom ook bij elkaar.

Je vraagt je af wat de opdrachtgevers voor de tentoonstelling bedoelden met het stellen van dit thema. Een vraag die door deze tentoonstelling niet beantwoord wordt.

foto: Mieke Meesen

Om het thema uit te werken is een selectie gemaakt uit een groot aantal gegadigden en vervolgens zijn drie fotografen gevraagd rond dit thema werk te maken.

Het bezoek aan het Nutshuis, dat geheel gratis is, is echter een soort zoektocht naar het werk. Het ter beschikking hebben van lege wanden in de gangen en het trappenhuis, maakt geen tentoonstelling en maakt dat het werk van twee van de drie exposanten versnippert is opgehangen en pas na zoeken te zien is. Na binnenkomst heb ik tot tweemaal toe getwijfeld of er wel iets te zien was. De poster bij de balie heeft mij overtuigd dat dit wel het geval is en ik toch echt moest gaan zoeken. Het lijkt bijna of de drie opstapjes bij het werk van David Galjaard, dat het meest zichtbare werk is maar dat voor een deel zo hoog hangt, dat je anders de teksten niet kunt lezen, dit nog eens wil onderstrepen. Toch lijkt het me dat niet het de opzet is om het werk moeilijk vindbaar te maken.

presentatie van het werk van David Galjaard

De werken tonen niet zozeer wat er heilig is als wel dat ze alle drie laten zien wat mensen ’heilig’ vinden. De relatie tussen een plek en het persoonlijke verhaal is bij David Galjaard en bij Claudia Heinermann de uitwerking van dit menselijke van heiligheid. Bij Galjaard is dit nadrukkelijk zichtbaar door de handgeschreven vertellingen. De erbij gemaakte polaroid foto’s van de ’heilige’ plek willen dit onderstrepen, maar zijn daarvoor te zichtbaar zorgvuldig gefotografeerd. Het inlijsten van brieven met foto in een soort kleine vitrines is esthetisch aantrekkelijk maar zet dit persoonlijke (letterlijk) te kijk.

Mevrouw Kohlbrugge, foto: Claudia Heinermann

Bij Heinermann is dit thema juist zichtbaar door de geportretteerde te midden van detailfoto’s te plaatsen die bij hun verhaal horen. De portretten sluiten weliswaar aan op het thema heiligheid, als het bovenmenselijke, maar brengen die heiligheid toch weer terug tot het zuiver persoonlijke, door ieder portret te omringen met fragmenten van de cellen waarin de vier tijdens de oorlog verbleven. Het is visueel wel mooi, maar het laten zien van deze details zet ze vooral als mens neer en niet als de belichaming van bovenmenselijke daden. Hun daden worden zo teruggebracht naar de tijd en de plaats waarin ze plaats vonden. Het bovenmenselijke van hun daden wordt teruggebracht naar de particulariteit van de gebeurtenis.

De derde fotograaf, Mieke Meesen, lijkt zich meer op het thema van de heiligheid, als het niet-menselijke, het hogere, te hebben gericht. Maar helaas is de wijze van frontale portretfotografie toch meer het plaatsen van de mens in een ’objectief’ kader. Ze legt het persoonlijke, de al te subjectieve devotie van de jonge moeder, vast door de objectieve registratie van de cameralens. De zeer specifieke vorm van Braziliaanse religiositeit van de moeder, wordt met name in beeld gebracht door de attributen ervan, of de rituelen waaraan ze deelneemt. Dit lijkt te willen aansluiten op wat we ons voorstellen bij mensen die vreemde religies aanhangen en wordt zo lijkt het, daarom ook zo objectief en afstandelijk mogelijk getoond. De cameralens die toch al snel afstand schept, brengt frontaal ’objectief’ en met een nadrukkelijk symmetrische compositie, deze al te subjectieve mens in beeld.

Deze objectieve houding is ook leesbaar in de begeleidende teksten. Heiligheid is toch een lastig thema en zodanig moeilijk dat daarom deze zeer persoonlijke subjectiviteit op neutraal zakelijke manier toegelicht moet worden.

Heilig is materiaal voor neutrale documentatie geworden, waarbij de betrokkenheid een mogelijk ontzag voor- of mee beleven van de devotie, bij de fotografen, zeker voor mij, ontbreekt. Maar dit wordt wellicht door de fotografen misschien ook niet wenselijk geacht. Deze fotografie levert vooral mooie plaatjes op, maar geen betrokkenheid. Er is geen ruimte meer voor het ontzag voor het hogere. Alles is persoonlijk en vooral ’menselijk’ geworden. Wat rest is de esthetica waarmee dit in beeld wordt gebracht.

Nutshuis, Riviervismarkt 5
Heilig is te zien tot en met 25 oktober a.s. en is op doordeweekse dagen te bezoeken van 11.00 – 16.00 uur