De kraamkamer van de Koningin

Mijn kennis over bijen is sinds de basisschool behoorlijk weggezakt. Ik herinner me dat ze leven van nectar en stuifmeel van bloemen en dat ze belangrijk zijn voor de bestuiving van allerlei planten. En natuurlijk dat ze honing produceren. Ze zijn best mooi, met hun donzige zwart gele lijfjes. Soms hebben ze prachtige poëtische namen, wat te denken van de naam Rosse metselbij, dikkopbloedbij of Grote klokjesbij.

Vorige maand zag ik twee kunstwerken met bijen, maar 2012 is dan ook, zo weet ik inmiddels, het jaar van de bij.
Ik zag het werk dat Pierre Huyghe maakte voor de dOCUMENTA (13), een kunstwerk met levende bijen, en eind juni opende in Den Haag De Koninginnebank van de Franse kunstenaar Olivier Darné i.s.m. Emmanuelle Roule en Le Parti Poétique.

Pierre Huyghe

In het Kasselse Karlsaue park staat het werk Untilled van Huyghe op een plek waar de natuur voor zichzelf zorgt. Planten, dieren, bacteriën zijn rijkelijk aanwezig en hebben het goed. Een plek met een eigen ritme, eigen automatismen en natuurlijke missers, met chemische reacties en vanzelfsprekende voortplanting. Er zijn geen menselijke regels alleen natuurwetten.
In enkele landelijke kranten zag ik net na de openingsdatum van de dOCUMENTA prachtige foto’s van het werk van Huyghe. Een klassiek stenen beeld van een halfliggende naakte vrouw op een sokkel, een heleboel bijen zwermen op en rond haar hoofd. Haar hoofd is hierdoor grotesk en vormloos.
Ik sta er echter op een regenachtige dag en aan het kunstwerk is een paraplu toegevoegd waarschijnlijk om de bijen te beschermen. Daarnaast moet ik behoorlijk op afstand blijven, het is dat ik weet dat het bijen zijn die om en op haar hoofd zwermen maar de afstand en de paraplu nemen zo goed als alles van die beleving weg. Tja. En het toevoegen van de paraplu….hoe ‘eigen ritme’ van de plek is dat? De mens bemoeit zich overal mee.

De omgeving van het beeld vind ik interessant; heel veel bloemen, wat moeras, stapels stoeptegels en omgevallen bomen. Heeft Huyghe misschien deze omgeving gecreëerd als meest ideale omstandigheid voor de bij? Heeft hij binnen dit keurig aangeharkte park de grenzen opgezocht en deze non-descripte plek gerealiseerd? Helaas, zo blijkt uit de dOCUMENTA catalogus, het is het compostgebied van het park. Het was er al. Ik ben enigszins teleurgesteld.

foto: Stroom Den Haag

Anders is dat bij het werk van de Franse kunstenaar en imker Olivier Darné. Hij creëerde een Koninginnebank in opdracht van Stroom Den Haag in het hart van de stad. De bank is een plek waar men elkaar kan ontmoeten en direct het leven van de bij kan observeren. Op gezette tijden is er een imker aanwezig of een medewerker van het Haagse Milieu Centrum (HMC) om informatie te geven. Praktische informatie welteverstaan, bijvoorbeeld dat bijen momenteel beter gedijen in de stad dan op het platteland. De Koninginnebank is onderdeel van het grotere project Honing Bank. Nu bevindt het project zich in de zogenoemde kraamkamerfase: enkele maanden geleden zijn er twintig Koninginnen in kasten geplaatst. Zestien hiervan zijn succesvol bevrucht. Op een woensdagmiddag betreed ik deze kraamkamer, een sobere houten ruimte zonder dak zodat de bijen een vrije vliegroute hebben.
In tegenstelling tot het werk van Huyghe hoef ik nu helemaal niet op afstand van de bijen te blijven. Ik neem plaats op een bank op nog geen twee meter afstand van de zestien kleurrijke bijenkasten. Het zoemende geluid valt direct op, hier wordt hard gewerkt.
Op de grond barst het van de dode of bijna dode bijen. Ik zie een paar wespen. Die komen de lijken opeten, zo leer ik. De medewerker van HMC vertelt dat in deze periode van het jaar de bij slechts drie weken leeft. De bij werkt zich in die korte tijd letterlijk dood. Op dit moment worden de Koninginnen geteeld en haar bijenvolk moet hier naartoe groeien. De werksters (vrouwtjesbijen) die ik druk bezig zie hebben onderling de taken verdeeld. In drie weken maken ze carrière zogezegd. Allereerst moeten ze de jongen verzorgen, dat gebeurt in de kast. Volgende taak is die van wachter, dan moeten ze de vijand tegenhouden bij de ingang van de kast, en tenslotte worden ze haalbij. Ze halen nectar, water en propolis (een plakkerig goedje waarmee ze  gaten dicht maken in de kast). De kunstenaar wil 200.000 bijen grootbrengen.
Als dat gelukt is wordt de bestuivingkamer van Honing Bank gerealiseerd, het tweede onderdeel. Dat is een bijzonder vormgegeven sculpturaal bouwwerk dat in 2013 twee maanden lang een plek krijgt in het centrum van Den Haag. Van daaruit verkennen de 200.000 bijen de stad. Het publiek kan meehelpen om de bestuivingkamer mogelijk te maken door eenmalig een Bijenspaarrekening te openen. Dat kan al vanaf 10 euro. Men krijgt er een pot honing van de ‘eigen’ bijen voor terug.

foto: Stroom Den Haag

Darné rekt het begrip kunst flink op. Dit werk is vooral conceptueel en nodigt in hoge mate uit tot deelnemen. En er is de onverwachte schoonheid van het gelijktijdig zoemen van honderden bijen. Het van zo dichtbij mogen aanschouwen van het (over)leven van een bijenvolk is indrukwekkend. Ik zie haalbijen landen met proppen nectar in de bek (bek? Dat moet ik eens aan de aanwezige imkers vragen).

Na een uur geconcentreerd kijken en luisteren ga ik naar huis. Binnen een minuut sta ik op het drukke Noordeinde. Ik realiseer me dat ik in de Koninginnebank de omgeving totaal vergeten was. Op mijn wandeling naar huis meen ik opeens overal bijen te zien, aan het werk. Ik besluit op mijn terras flink wat bloemen te gaan zetten zodat er ook bij mij wat te halen valt.