Der Reiz des Bösen – De verlokking van het Kwaad @ Maurits van de Laar
Wat is de aantrekkingskracht van het Kwaad? Hoe verbeeldt je als kunstenaar het Kwaad zonder dat mensen zich direct vol afschuw afwenden? Bestaan er gradaties van het Kwaad, is het ene kwaad erger dan het andere? Deze vragen lijken als uitgangspunt gediend te hebben voor de groepstentoonstelling Der Reiz des Bösen – De verlokking van het Kwaad bij Galerie Maurits van de Laar.
Vier kunstenaars tonen hun preoccupatie met deze thematiek, uitgewerkt in tekeningen, gemengde technieken op papier en keramische beelden.
Natasja van Kampen, Potsdam, oilbar op papier, 170 x 150 cm, 2008
Het kwaad van de macht
In haar grote tekeningen van conferentietafels en plekken waar historische nieuwsfeiten plaatsvonden, toont Natasja van Kampen een bijna vertrouwd gezicht van het Kwaad. Zij tekent in ruw oliekrijt, dan weer in subtiel potlood, de regeringsleiders en onderhandelaren die o.a. in Jalta en Potsdam het naoorlogse Europa verdeelden. Een andere tekening toont het ‘schuldige’ interieur van de lounge van de Duitse Persclub uit 1936, waar zij de specifieke verwijzing naar Hitler achterwege laat en slechts de contouren van zijn portret tekent.
De overbekende historische foto’s die zij als uitgangspunt gebruikt, zijn in ons collectieve geheugen een clichébeeld van de macht geworden. Een beeld dat wij nog iedere dag op de tv zien. Het kwaad geschiedt door hen die zich moreel superieur voelen en die verdragen sluiten die het lot van vele mensen bezegelen.
Natasja van Kampen tekent haast afstandelijk en richt zich vooral op de formele aspecten van de compositie, zoals ritme, contrast en textuur. Ze brengt de figuren terug tot grillige aaneengesloten vormen, vaak zonder uitgewerkt gezicht en maakt ze daarmee tot pionnen in het macabere machtsspel. In de aandacht voor schijnbaar nutteloze details, zoals de koffiekopjes met de kleurige randjes, klinkt de absurditeit van het onafwendbare lot door.
Justin Wijers, Silence is Golden, gemengde techniek op papier, 72 x 51cm, 2010
Slachtoffers van het kwaad
Justin Wijers lokt ons in zijn getekende portretten op subtiele wijze de harde werkelijkheid binnen. Zijn gefragmenteerde tekeningen zijn dromerig en associatief en lijken haast achteloos tot stand te zijn gekomen door de bonte mix van texturen, kleuren, potlood en viltstift. Waar we naar kijken blijkt echter bij nader inzien een dode te zijn, slachtoffer van geweld of van een ongeluk, het hoofd gehavend met duidelijk ontbrekende delen. Soms zijn kleine flarden tekst zichtbaar. Achterin de galerie hangt een monumentale felgekleurde gouache waarop twee liggende figuren zichtbaar zijn. Slapen ze, zijn het ook slachtoffers van geweld of misschien daders? De titel ‘Je moet het in een ander licht zien’, laat alles open.
Justin Wijers confronteert ons op indirecte wijze met dat waar wij liever van wegkijken, de realiteit van moord en doodslag. Maar tezelfdertijd klaagt hij ook de beeldterreur aan, de bizarre sites op internet waar een onvoorstelbare hoeveelheid foto’s van anonieme dode mensen ongegeneerd geëxploiteerd wordt.
Door zijn haast onschuldige manier van tekenen, de schoonheid van lijn en detail, lijkt hij het gruwelijke van een gebeurtenis, het kwaad, te willen neutraliseren en zijn machteloosheid te willen sublimeren.
Anne Wenzel, Heaven 8, keramiek, zwarte luster en houtskool, 19 x 60 x 50 cm, 2007
Materiële restanten van het kwaad
De subtiele keramische beelden ‘Heaven’ van Anne Wenzel staan gevat in robuuste vitrinekasten in het midden van de galerie. Onder de perspex kap heeft zij een duistere miniatuurwereld van een plaats delict gereconstrueerd, die van het het autowrak na een bomexplosie. Minitieus uitgevoerd liggen daar de zwartgeblakerde restanten van wat we het nieuwe kwaad zouden kunnen noemen: het terrorisme.
Naar aanleiding van foto’s heeft zij een ruimtelijke mise-en-scène gemaakt zonder enige directe verwijzing naar menselijk handelen. Zij is in haar werk dan ook geïnteresseerd in hoeverre vorm los gezien kan worden van inhoud.
Het keramische wrak heeft een glanzend metaalkleurig lusterglazuur en ligt op een matzwarte bodem van verbrokkelde houtskool. Alles is zwart, maar er is geen brandlucht, geen geluid, slechts zichtbare stilte. De doorgevoerde esthetiek van vorm, materiaal en kleur is aangenaam voor het oog en leidt daardoor geraffineerd af van het leed dat inmiddels geleden is.
Ed Pien, Collision, inkt en gouache op papier, 82 x 108 cm, 2011
Het kwaad in onszelf
De tekeningen van Ed Pien lijken in combinatie met de werken van de andere kunstenaars haast luchtig van aard, ondanks de verwijzingen naar hel en vagevuur in de titels. Op vellen papier die bijna onzichtbaar tot één vlak zijn samengevoegd, krioelen lijnen en vormen door en over elkaar heen. Soms heeft hij een nog natte tekening afgedrukt op een nieuw vel papier om zo het spiegelbeeld te verwerken in een andere tekening. Van dichtbij blijken allerlei gezichten op te duiken, van kleine geesten en demonen. Zijn tekenstijl is een combinatie van Cobra-achtige ongedwongenheid en oosterse verfijndheid. Ed Pien baseert zijn tekeningen niet op foto’s maar laat de beeldtaal voortvloeien uit zijn handschrift. De ene lijn volgt uit de andere als bij een organisch en onbewust proces. Nergens wordt de schriftuur drabbig, maar blijft helder en gelaagd en die luchtigheid maakt dat de geesten zo kwaad nog niet lijken. Het zou het kwaad dat in onszelf huist kunnen zijn, of een tekening van onze kwelgeesten en van onze eigen hersenspinsels.
De verschillende manieren waarop de kunstenaars zoeken naar een vorm het Kwaad te verbeelden resulteert in een mooie en inhoudelijk interessante tentoonstelling. De werken combineren prachtig en versterken elkaars zeggingskracht. En het geeft de bezoeker tot slot stof tot nadenken.
De tentoonstelling loopt nog t/m zondag 25 maart 2012.
Galerie Maurits van de Laar is geopend woensdag t/m zaterdag 12.00-18.00 uur en laatste zondag van de maand 13.00-17.00 uur.
www.mauritsvandelaar.nl
In het AVRO programma R.E.L. van zondag 19 februari is een item gewijd aan het werk van Justin Weijers. Deze uitzending is terug te zien op http://www.uitzendinggemist.nl/afleveringen/1240918
Paula van Zeggeren
Ed Pien, Collateral Damage, inkt en gouache op papier, 82 x 108 cm, 2011
