BOTSING – Two Less One door Michelangelo Pistoletto
De Jegens & Tevens Collectie
Het was 2018, over de 39 °C en we dronken oranje wijn uit grote glazen te midden van de chaotische stad. Zweetdruppels krioelden zich over mijn rug langzaam naar beneden. Het was bijna niet te doen. Tbilisi is een bijzondere stad voor al wie geen haast ervaart of wil ervaren. Met mijn notulenboekje braaf op zak had ik die paar dagen enkele zinnen gekrabbeld.
Ik moet eraan denken nu ik, ruim drieënhalf jaar later, hevig in mijn fotoarchief zoek naar één opgeslagen foto, destijds geschoten in de Dimitri Shevardnadze National Gallery – een van de centrale expositieruimten van het Georgian National Museum (ter plekke aangeduid, საქართველოს ეროვნული მუზეუმი) en vernoemd naar de bekende Georgische schilder en kunstverzamelaar. Binnen de context van de expositie Evidence. A new state of art (2018) stond ik daar oog in oog met het werk Two Less One (2009) van conceptuele kunstenaar Michelangelo Pistoletto. Over Pistoletto werd op de academie al lovend onderwezen, maar het was Georgië waar ik zijn werk voor het eerst echt zag.
Allereerst moet worden gezegd. De National Gallery was een verademing in het decor van de stad, waarin oude kathedralen zich ritmisch afwisselden met hypermoderne architectuur. Waar grote, bronzen beelden met treurige blikken in de categorie rotondekunst, al waren er nauwelijks rotondes, op hoeken van straten positie namen en zo ook de vele Russische illustraties op gebarsten muren met hen. In de National Gallery was het kalm, koel. En in de hoek liep ik er tegenaan. Niet letterlijk, al leek het alsof dat eerder wel het geval was geweest.
In eerste instantie lijkt Two Less One het verhaal te vertellen van iets dat is geweest. Een vervlogen actie die is geworden tot de verschijning voor mijn hoofd. Mijn spiegelbeeld staart me in mijn ogen en werpt mijn vraag direct weer terug. Slechts mijn eigen gestalte en de tijd die voorbij trekt is wat hier bestaat. Verwoede pogingen om de barsten en gaten mentaal te lijmen zullen datzelfde antwoord blijven geven. Omlijst met een gouden rand biedt het kijken zelf een antwoord.
Vanaf de vroege jaren 60 vulde Pistoletto’s bekende Mirror Paintings bladen en zalen. Op The Guardian is de fractie van een seconde – het moment dat de kunstenaar bruut tegen het spiegelglas aan slaat en het spiegelglas uit één barst – fotografisch vastgelegd. Bijschrift: “the artist with a smashing way to save the world” (2014). Dit ‘smashen’, een hardheid die Two Less One als beeld weerkaatst, lijkt een vehikel voor politieke orde te zijn. Hoewel het werk ogenschijnlijk esthetisch aandoet, gekroond in een lijst, is het de socio-politieke context waarin het bestaat en gelezen moet worden. Boven de letterlijke botsing die heeft plaatsgevonden, hard tegen een fragiele drager, resoneert het werk bovenal een intrinsieke botsing: de botsing kunst en leven.
Het is deze botsing die Pistoletto zich kundig toe eigende, hem overwon. In de nerven en kieren bestaat de hereniging kunst en leven. Dáár, in de destructie van iets dat onszelf reflecteert. Voor het werk, kijkend naar jezelf, worden mens en werk verbonden. “According to my idea of time, one must learn how to free oneself from a position even while one is engaged in conquering it”, schrijft Pistoletto in The Minus Object (1966) zelf. “It is perhaps more consistent with reality that others should change it – instead of evolving an opinion on me. I believe that if I act according to the dimension of time, it will be difficult for others to catch me in the exact spot where they are lying in wait.” (1966: 3)
Ik moet even denken aan Gadamar’s hermeneutiek: ‘het geheel’ bestaat slechts bij de gratie van zijn ‘delen’. Het begrijpen zelf zou kunnen worden verstaan als een cirkelvormig proces. Het begrijpen blijft immers draaien door de tijd van leven, door de opeenstapeling van ervaringen en de versmelting van horizonnen: maar eindeloos. Wat we verstaan bouwt dus door en door. Het zal, concluderend, daarmee nooit bestaan. Het enige dat Two Less One weerspiegelt is de realiteit die de spiegelt toont. In het breken van glas, het spatten van scherven en in de nerven van het beeld, dáár wordt onderlinge verbondenheid voelbaar en botsing verheven.
U bepaalt zelf uw weg in de tentoonstelling. Kies een van de volgende denkbeeldige ruimtes…
