When the sun is low – the shadows are long
Een kunstenaarsdiaspora leidt regelmatig tot verassende ontmoetingen. Daar waar de kunst uit Belarus tot voor kort in Europa weinig te zien was, komen we het nu op onverwachte plekken tegen. Ditmaal in Leipzig, waar ik verrast wordt door een tentoonstelling in de Galerie für Zeitgenössische Kunst. De tentoonstelling When The Sun Is Low – The Shadows Are Long bevat zelfs sporen die terug gaan naar Den Haag.
Curator Anna Karpenko heeft kunstenaars bij elkaar gebracht die met elkaar overeenkomen dat zij uit Belarus komen. Dat is op zichzelf een random gegeven maar in het licht van de recente geschiedenis krijgt de tentoonstelling daardoor ook een ambigue karakter. In hoeverre representeren kunstenaars een land of een volk? En wat verandert er wanneer je genoodzaakt bent om het land te verlaten. Het ‘leitmotief’ in de tentoonstelling is de grens en de twee tegenoverliggende zijden die nodig zijn om een scheidslijn te laten ontstaan. De kunstenaars in de tentoonstelling hebben zo allemaal een eigen methodiek om grenzen in hun werk te betrekken. En vaak zijn die grenzen slechts een spiegel, waarin twee zijden van de wereld elkaar treffen.
Zo trekt Sergey Shabodin een lijn tussen een park in Minsk waar in augustus 2020 de aanhangers van de presidentskandidaat Svetlana Tichanovskaja zich verzamelden, en een park in Berlijn waar de LGBTQ+ gemeenschap illegale feesten organiseerde tijdens de Covid pandemie. In de video zien we hoe in de pers over deze gebeurtenissen en over de reactie van autoriteiten werd bericht.
Aan de andere kant zijn er ook hele persoonlijke verhalen waarin het creëren van grenzen centraal staat. Zo reflecteert Aliona Pazdniakova op het begrip ‘geheim’ aan de hand van een gelijknamig spel dat zij zich uit haar kindertijd in Belarus herinnert. Daarin wordt gespeeld met de grens tussen persoonlijk en publiek door kleine voorwerpen te bewaren in een kuil in de grond om deze daarna af te dekken met een glasplaat, waardoor het geheim met vreemden wordt gedeeld. Beide werken staan natuurlijk in directe relatie tot de gespannen politieke situatie die nog altijd gaande is in Belarus. Wat voor de hele wereld zichtbaar werd in augustus 2020 is nu door de doodlopende weg van repressie weer grotendeels onzichtbaar geworden. Maar de roep om vrijheid is geenzins afgenomen. Opvallend veel werken spelen zich, al dan niet noodgedwongen, af in het bos of in denkbeeldige werelden waar de lange arm van de macht afwezig is. Het vrije denken bestaat per definitie in de geest.
Ook zoeken kunstenaars de vrije ruimte in volksverhalen of abstracte werelden. Zo heeft het in Den Haag woonachtige duo Evelina Domnitch / Dmitry Gelfand een onderwaterwereld gebouwd waarin visuele zwarte gaten worden gecreëerd met behulp van golfstroming en zwaartekracht. Het wateroppervlak zelf geeft het geheim nog niet helemaal prijs. Een lichtprojectie op het plafond maakt zichtbaar wat er zich in de waterbak afspeelt. We moeten voorbij de oppervlakte kijken, dieper, verder of in dit geval hoger. Of in het luchtledige, zoals in de video ‘Void’ van Irina Anufrieva, dat niets anders laat zien dan een vrouw en haar herinnering aan pijn. In een zwarte ruimte zien we hoe de vrouw nog altijd geluiden van pijn uitstoot, ook al is de oorzaak van het leed al lang verdwenen.
Niet alle werken in de tentoonstelling laten zich even makkelijk doorgronden. De relatie tussen de abstractie van het kunstwerk en de verhalende geschiedenis die er de aanleiding voor was kan soms alleen met behulp van tekst worden gezien. Het is dus aan te bevelen om het begeleidende tekstboekje te hanteren om de geheime agenda van de werken te kunnen doorgronden.
De spiegelpuzzels van Alexander Adamov of de kledingsculptuur van Ala Savashevich spreken voor zich, maar de groene gedekte tafelinstallatie van Masha Maroz blijft zelfs na het lezen van de begeleidende tekst een mysterieus werk dat verwijst naar rituelen waarvan we de spelregels wellicht nooit zullen begrijpen. Maar wellicht is dat ook een portret van de binnenwereld van Belarus.
When The Sun Is Low – The Shadows Are Long is nog te zien tot en met 25 september 2022 in Galerie für Zeitgenössische Kunst in Leipzig.
Met werk van Alexander Adamov, Irina Anufrieva, Bazinato, Evelina Domnitch / Dmitry Gelfand, Jazep Drazdovič, Zhanna Gladko, Jan Helda, Zahar Kudin, Siarhiej Leskiec, Masha Maroz, Aliona Pazdniakova, Anton Sarokin, Ala Savashevich, Olga Sazykina, Sergey Shabohin, Jura Shust, Anna Sokolova, Władysław Strzemiński en Masha Svyatogor.
Curator: Anna Karpenko