Screams of the Silenced in The Grey Space in the Middle
Het is alweer een jaar geleden dat de bevolking van Belarus zich massaal uitsprak tegen de zelfverkozen herverkiezing van Loekasjenko als alleenheerser van het land. Een golf van protesten leidde, mede door het uitblijven van een stevige politieke reactie vanuit Europa, tot een onbegrensde heksenjacht op alles wat naar oppositie neigt. Vele jonge mensen moeten het helaas met gevangenschap bekopen en zijn inmiddels gearresteerd of gevlucht. Kunstenaars die zich willen blijven uitspreken voor vrijheid en de stem van het volk, verblijven nu vaak tijdelijk in steden als Vilnius, Berlijn, Warschau, Praag of Amsterdam. Deze nieuwe diaspora zoekt opnieuw contact met elkaar middels kunstprojecten en manifestaties.
In Den Haag is daarom nu -een jaar na de presidentsverkiezingen- een tentoonstelling te zien in een vrije ruimte met de toepasselijke naam The Grey Space in the Middle. Hier maken we de tussenbalans op van een jaar dat wordt gekenmerkt door repressie, noodzakelijke creativiteit en aanhoudende onzekerheid.
In de tentoonstelling zien we hoe de recente ontwikkelingen in Belarus het denken van de kunstenaars is gaan bepalen. Velen van hen hielden zich voorheen verre van politiek maar de realiteit, die met name een jonge vrijdenkende generatie treft, dringt zich dagelijks aan ons op. De vrije pers, de democratische oppositie en het culturele leven in Minsk is aan banden gelegd. Bij gebrek aan tegenstanders van het regime die zich nog vrij kunnen bewegen, heeft de willekeur de overhand gekregen en zijn zelfs Olympische atleten of een naar Kiev gevluchte activist niet meer veilig.
In de tentoonstelling Screams of the Silenced proberen de kunstenaars het verstomde tegengeluid in beeld te brengen. En in de achtergrond van de tentoonstelling horen we het onzichtbare mechanische geratel van Maria Komarova die vanuit kleine blikjes het verstomde geluid van de gevangenen hoorbaar, maar vooral voelbaar maakt. De via social media gedeelde beelden van bloeduitstortingen na mishandeling door de politie zijn door Alina Bliumis omgevormd tot schilderkunstige aquarellandschappen die doen denken aan de doortekende luchten op de doeken van William Turner of Claude Monet. Hoe mooi kan onderdrukking zijn? Ook Rufina Bazlova probeert op die vraag antwoord te geven door de protesten vast te leggen in traditioneel Wit-Russisch narratief vyshyvanka borduurwerk. De vormgeving van deze lokale tradities maakt ook deel uit van het beeld van het protest en de door het volk gehanteerde rood-witte vlag. Op de vloer heeft Dasha Golova een tableau van toeristische ansichtkaarten neergelegd die met vergelijkbare traditionele motieven zijn bedrukt. Later begrijp ik dat het de bedoeling is dat we een kaart mogen meenemen om deze te sturen naar een van de ruim 600 mensen die in gevangenschap is gezet en wacht op zijn of haar lot. Ik kies voor een ansichtkaart van de bescheiden residentie van de premier van IJsland. De kaart blijkt al geadresseerd en voorzien van een rood-wit-blauwe Nederlandse postzegel.
Ook Vika Mitrichenko hanteert het tableau als drager van haar boodschap. Keramische tegels zijn vol getekend met beelden en gedachten waarin kunstenaarschap met burgerschap wordt verbonden.
Behalve het aanzien van zelfstandige kunstwerken worden we als bezoekers ook aangespoord om onszelf te engageren.
Op een muur boven een klein podium zijn enkele eenvoudige contourtekeningen op de muur getekend die we als IKEA instructie mogen opvatten. Het idee is dat we op het podium zelf de getekende houding aannemen en er een zogenaamde long-durational performance van maken. De houdingen lijken nog redelijk uitvoerbaar, maar worden pas echt pijnlijk na verloop van uren. Ik wil niet weten hoe lang. Tijdens de opening wordt het de ‘nieuwe’ Wit-Russische vlag in een performance van Mikhail Gulin in verf uitgestreken vanuit de monden van de performers. Aan de wand hangen posters die eigenlijk in Minsk horen te hangen, maar daar waarschijnlijk geen lang leven zullen hebben.
In de filmzaal bekijken we nog de film Pure Art van Maksim Shved. In deze documentaire volgen we kunstenaar Zahar Kudin die met een groot leeg canvas het gesprek over kunst nieuw leven inblaast. Tegelijkertijd schildert hij de overschilderingen die twee vrouwen aanbrengen over graffity in de stad. Positief bedoelde boodschappen als я (ik) en ‘het leven is mooi’ die zijn aangebracht op muren van flats, worden door de gemeentelijke medewerkers in een niet geheel bijpassende kleur overgeverfd, waardoor een onbedoelde ‘colorfieldpainting’ van rechthoeken ontstaat. De herdefiniëring van abstractie kunst 100 jaar na het zwarte vierkant van Malevich. Ook in de tentoonstelling zijn schilderijen van Zahar Kudin, die in december 2019 een einde aan zijn leven maakte, opgenomen. In een film van Jura Shust heeeft een groep jongeren zich in een bos teruggetrokken om in een parallelle wereld eigen rituelen uit te voeren, buiten het bereik van de controlerende macht.
Op maandagavond volg ik nog de discussie over kunst en revolutie waarbij slavist Sjeng Scheijen (schrijver van ‘De avantgardisten’) met een historische verhandeling over gerichte repressie van het Stalin regime op de formele schilderkunst de tentoonstelling contextualiseert. De schrijvers Alhierd Bacharevic en Julia Cimafiejeva delen hun eigen ervaringen als gevluchte kunstenaars in het kader van de recente ontwikkelingen in Belarus. Ze zijn het erover eens dat Loekasjenko met het zijn grenzeloze repressie een doodlopende weg is ingeslagen.
We zitten midden in The Grey Space tussen de kunstwerken op anderhalve meter van elkaar. Aan de wand zien we hoe Maxim Tyminko in een ontwapenende videoloop zijn eenpersoonsmassademonstratie in scene heeft gezet. Een humoristische persiflage op de jaarlijkse mediagenieke propagandavoorstellingen die vanuit Beijing, Moskou of Pyongyang de wereld in worden geslingerd. In de hoek van de zaal heeft Alena Davidovich nog een muurschildering aangebracht. De twee vrouwen met de verfrollers uit de documentaire van Shved zijn er gelukkig niet, hoewel ook deze muurschildering niet zal blijven en na de tentoonstelling weer met smetteloos witte muurverf zal worden overgeschilderd.
Elk protest is tijdelijk en moet steeds weer opnieuw worden opgestart om een blijvende invloed te kunnen hebben op de situatie. De middag voorafgaand aan de opening van de tentoonstelling bracht ik daarom nog een solidariteitsbezoek aan de demonstratie van de Wit-Russische diaspora bij de ambassade van het regime van Belarus. Het is tijd dat daar een Wit-Russische volksambassade tegenover wordt gebouwd.
Belarus – Screams of the Silenced is nog te zien tot en met 19 augustus bij The Grey Space in the Middle, Paviljoensgracht 20 in Den Haag. Check de website voor aanvullende events.
Met werk van: Tasha Arlova, Eyad Aljarod, Bazinato, Rufina Bazlova, Alina Bliumis, Alena Davidovich, Evelina Domnitch and Dmitry Gelfand, Andrei Dureika, Darya Golova, Mikhail Gulin, HeHe, Maria Komarova, Zahar Kudin, Lera Lazuk, Vika Mitrichenko, Ulyana Nevzorova, Lesia Pcholka and Uladzimir Hramovich, Ales Pushkin, Ala Savashevich, Nadya Sayapina, Artemy Sei, Jura Shust, Maksim Shved, Antonina Slobodchikova, Raman Tratsiuk, Maxim Tyminko, Ira Zabela, cultprotest.me, Polina Titova.
