Tirzo Martha x Beeldengalerij, een zintuiglijke ervaring

Het inwijdingsritueel begint in Filmhuis Den Haag met een inleiding op het werk van Tirzo Martha door schrijver en curator Rob Perrée. Hij volgt de kunstenaar al lang en hij zet een aantal kenmerken en thema’s uit het oeuvre van Martha voor ons op een rij. In het gesprek dat kunsthistoricus Adi Martis daarna met Tirzo Martha voert, merken we al snel dat de kunstenaar elke interpretatie of betekenisgeving aan de kijker laat en hij daar zelf geen sturende rol in wil hebben. Het gaat hem meer om de mogelijkheden die hij schept door de dingen die op zijn pad komen te combineren en te delen. Dat is in de eerste plaats een sociaal proces. Hij spreekt opvallend nuchter over zijn werk. Martha is geen missionaris of ziener, wat Adi Martis ook probeert. De suggestie dat de nieuwe sculptuur prima in een kerk zou functioneren, geeft Martha terug aan de beschouwer: “Als jij je bij dat idee prettig voelt, is dat goed”.

Martha is (naar eigen zeggen) geen symbolist. Hoewel? De culturele-, religieuze- en historische referenties zijn alom aanwezig. Evenals het terugkerende gebruik van objecten die symboliek in zich dragen: parasols, autobanden, mensenhaar, Afrikaanse haarkammen, wc-potten, het kruis en traditionele stoffen uit de Marroncultuur. En dan zijn er nog de tot nadenken stemmende titels die hij zijn sculpturen meegeeft: Archangel Michael Descending On The Curse / We Had A Dream / Monument for the Afro Memento Mori / Captain Caribbean conquers the Netherlands. 

Maar ondanks de titels is het werk allesbehalve hermetisch. Het is juist zeer open van karakter en zet aan tot denken en het leggen van subjectieve kruisverbanden. Martha is geen predikant, maar meer een vaderfiguur die met een open blik de wereld ontsluit voor wie hem wil volgen. Als medeoprichter van het Instituto Buena Bista (Curaçao Center for Contemporary Art) doet hij dat heel bewust om de mogelijkheden die vrije kunst biedt over te brengen op een nieuwe generatie.

Toch verschuift zijn werkterrein langzaam van Curaçao naar Nederland. Martha is opgenomen in de serie Hollandse Meesters, een collectie filmportretten van bekende museale hedendaagse kunstenaars. In 2017 maakte hij een installatie in het Haags Historisch Museum. Daarop volgde een solotentoonstelling in Museum Beelden aan Zee. En terwijl ik dit schrijf wordt Tirzo Martha in Apeldoorn gelauwerd met de Wilhelminaring – de oeuvreprijs voor Nederlandse beeldhouwkunst. Ook daar zal hij nu een nieuwe sculptuur gaan maken. Captain Caribbean conquers the Netherlands, indeed.

En nu is er een permanent beeld in Den Haag met een bijpassende vloertegel in de Haagse walk of (sculptural) fame. De opdracht voor een sokkelbeeld was een nieuwe uitdaging voor Martha, want zijn werk is kwetsbaar als het om het materiaalgebruik gaat. En de kunstenaar was niet van plan om een hufterproof stuk straatmeubilair te ontwerpen. Of om een robuuste sculptuur te vervaardigen dat er uitziet alsof het de eeuwigheid zal trotseren, zoals het monument van koningin Wilhelmina op het plein tegenover Paleis Noordeinde, van beeldhouwster Charlotte van Pallandt.

Een beeld van Tirzo Martha is niet onverzettelijk, maar beweeglijk. Zijn sculpturen komen niet tot stand in gevecht met weerbarstig materiaal. Integendeel. Met speels gemak combineert hij objecten, materialen en een variëteit aan lichtbronnen, liefst spontaan en ter plekke. Er komen geen schetsen, materiaalstudies of schaalmodellen aan te pas. Het sokkelbeeld is 1:1 in het atelier gemaakt en in een kist naar Den Haag verscheept. De onderdelen zijn hier weer gedemonteerd om ze in brons te kunnen afgieten.

Er zijn dus eigenlijk twee versies. Eén in het oorspronkelijke (diverse) materiaal, dat een plek zal krijgen in het atelier. En één in het nieuwe materiaal, een legering van koper en tin en een beetje beton, dat in Curaçao nog PUR-schuim was. Alleen de rubberband is nog origineel. Er was natuurlijk wel enig risico dat de vertaalslag ten koste zou gaan van de zeggingskracht. Nadere bestudering van de Haagse versie op het Spui bewijst dat daar geen enkele sprake van is. Het werk oogt net zo kwetsbaar als de andere werken uit zijn oeuvre. En ook het coloriet en de detaillering blijven fier overeind.

Het vlossige touw van brons ziet er net zo gebruikt uit als het origineel. De gegoten haarkammen stralen onder het hemelgewelf van een gouden schotelantenne. In de rubberband zit een uitgesneden, en weer ingelijmd, vierkantje. De overtollige lijm is nog steeds overtollig. In het rubber kunnen we lezen dat de autoband werd geproduceerd in Indonesië, waarmee de productionele herkomst van deze sculptuur meteen de gehele voormalige kolonie omspant. De verschillende componenten van het beeld worden aan de achterkant bijeengehouden door de ‘houten’ paal van een galg, maar niet van hetzelfde type als het staketsel waar op 20 augustus 1672 de gebroeders De Witt aan werden opgehangen, even verderop (tegenover De Gevangenpoort) in het verlengde van de oost-west as van De Beeldengalerij.

Want dat is wat het beeld doet. De ruimtelijke collagesculptuur van Martha zet voortdurend aan tot kijken en associatief denken en daarmee functioneert het als beeld in de openbare ruimte. Mijn brein draait overuren, er komen gedachtestromen op gang die niet meer ophouden. Teveel om hier allemaal te behandelen. Hallucinaties wellicht. In de verte hoor ik het ritmische percussiegeluid dat nog meer associaties opwekken. Maar nee, dat is echt. De voltallige Tambú groep speelt enthousiast voor het toegestroomde publiek op het Spui. De onthulling is nabij…

Een Caribische heer en dame, in maagdelijk wit gekleed, zijn de voorgangers in de initiatierite. Hun uitdossing is overduidelijk geïnspireerd op de vormentaal van Tirzo Martha, maar zonder ingewikkeld te doen. De kartonnen serveeremmers (XL) die als hoofddeksel/masker dienst doen, komen waarschijnlijk van de Kentucky Friend Chicken 75 meter (of 3 sculpturen) verderop op het Spui. De rode linten zijn een iets sjiekere uitvoering van de oranje spanbanden die Martha gebruikt om zijn ruimtelijke collages bijeen te houden. De passerende biblio-Hagenaars en winkel-Hagenezen stoppen even met lenen en kopen en sluiten aan bij de groep kunstliefhebbers die zich rond de kist hebben verzameld. Er is hier iets aan de hand. Er wordt driftig gefotografeerd, want dat is wat mensen tegenwoordig doen als er iets aan de hand is.

De indrukken stapelen zich op, net als de objecten die in ‘De dematerialisatie van de vijf geboden in de vijf zintuigen’ zijn verwerkt. De wierook worden aangestoken, de boze geesten vluchten alle kanten de stad uit. De stemming wordt lyrisch! Nee, nee, niet alleen bij mij. Voor zover ik dat zelf kan nagaan, ben ik nog steeds bij zinnen. Het beeld werkt. De dematerialisatie is een feit. Er wordt gedanst. Tirzo maakt een selfie. En rechts van het beeld verschijnt een goudgeel bord met daarop een rood-witte driehoek en daarin een grillige zwarte vorm met de tekst: ‘SLECHT WEGDEK’. Het beeld staat er nog maar net en de natuurstenen vloer rond het ijspaleis is al aan het wegzakken! Maar de mensen kan het niet schelen. Wat geeft het? We hebben een nieuw beeld! Het is feest!