‘Ihr paket ist abholbereit’, en op te halen in Kunsthalle Osnabrück
In de Kunsthalle Osnabrück kan je sinds afgelopen juli je DHL pakketje wegbrengen en ophalen. Bij binnenkomst is de hoek met de grote gele DHL pakketautomaat en selfservice loket niet te missen maar toch komt de twijfel direct op. Klopt dit, is dit wel een officieel pakketpunt of ben ik nu zomaar onderdeel geworden van een performance in een kunstinstallatie? Naast de lockers staan bureaus aan elkaar in een u-vorm met ertussenin manden met kapotte dvd spelers en ander digitaal afval, er staan bureaustoelen om heen en op de muur is een enorm grote QR-code opgeplakt.
Kunstenaar Aram Bartholl wil met de tentoonstelling “Ihr paket ist abholbereit” de bezoeker laten nadenken over mega-consumptie, de gevolgen ervan voor de toekomst, voor het milieu en onze manier van leven. Misschien zelfs voor ons sociaal bewustzijn. Met onder andere een DHL-pakketautomaat, in de expositieruimte synoniem geworden voor onze blijvend groeiende drang naar consumptie, illustreert hij zijn ideeën over verbruik, hergebruik en verspilling.
In het middenschip van de expositieruimte hangen hoog boven aan het plafond drie grote kroonluchters, gemaakt van oude TV-schermen. Op de bovenste rand van elke lamp zijn zes televisies horizontaal vastgemaakt, op de rand eronder zes verticaal, allemaal zijn ze iets schuin naar beneden gekanteld. Het beeldscherm, het mediagedeelte als het ware, is van elk van de apparaten afgehaald en alleen de lichtbron in het frame is nog over. Af en toe gaat een televisie uit en een andere aan. Ze zijn zo geprogrammeerd om te voorkomen dat ze op stand-by modus gaan begreep ik later. Al hoe praktisch bedacht zorgt het voor een prettig flikkerend ritme.
De vloer van de expositieruimte is ingericht met metalen gaascontainers, meerdere strak naast elkaar, sommige opgestapeld en verspreid door de ruimte, de ene leeg en andere volgepakt. In totaal staan er zo’n zeventig van deze manden, gevuld met e-waste, digitaal afval; oude telefoons, harde schijven en televisies, DVD branders, onderdelen van computers, kabels en versnipperd metaal. Op de zijkanten hangen etiketten: Handy ohne akku, Laufwerke. De voormalige kerk is een scrapyard geworden, een tempel van digitaal afval. Dat de kunstenaar een uitgesproken mening heeft over dat afval, over de manier waarop we ermee omgaan en de consequenties van de blijkbare noodzaak om meer en meer te produceren, blijkt uit de metershoge QR-vlammen die op de muur prijken. Boven de digitale afvalberg en in het koor van de kerk zijn QR codes op de muur geschilderd in de vorm van een vlam-emoji. In deze context krijgen ze de associatie met het vagevuur; alsof de emoji’s waarschuwen voor de gevolgen van onze rücksichtslose omgang met de natuur en al het afval dat we produceren. De vlam-codes dienen in de tentoonstelling niet alleen hun symboliek maar sturen je daadwerkelijk door naar websites. Eén daarvan toont je de Keeling curve, de grafiek die de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer aangeeft, een andere geeft informatie over het recyclen van electronisch afval door de GPS trackers die in apparaten zijn geplaatst. Een derde brengt je bij de speciaal ontworpen en interactieve onepager ‘iceberg’ van professioneel hacker Joshua Tauberer, en weer een andere laat je automatische een email met vragen en wensen over het klimaat, sturen naar bondskanselier Scholz.
Een rode draad in het werk van Aram Bartholl is het idee van de verbinding tussen de fysieke en de digitale wereld. Met installaties en performatieve workshops en interventies in het straatbeeld, brengt hij de absurditeiten van onze dagelijkse digitale leven, of juist de banaliteiten ervan, naar een tastbare omgeving. Hij bevraagt zo de verschillende media die we gebruiken en de manier waarop bedrijven daar winst uit halen bijvoorbeeld. Of de informatie die we uitwisselen via sociale media, onze afhankelijkheid van de digitalisering en de maatschappelijke gevolgen daarvan. Hij ziet de installatie in de kunsthal niet als begraafplaats van oud materiaal, maar als een recycleworkshop, een plek om samen te komen en productief gebruik te maken van het afval dat er is. De afvalberg hoeft geen sluitende conclusie te zijn, maar kan bezoekers aanmoedigen ons schijnbaar onvermijdelijke gedrag te veranderen.
De expositie is een informatieve verzameling van beelden, websites, apparaten en workshops. En in die zin nogal feitelijk. De bakken met afval spreken voor zich; er is veel e-waste, en dit is nog maar een fractie van wat er werkelijk aan e-waste te vinden is. Sommige bakken zien er esthetisch uit, met de schaduwwerking op de aluminium computer onderdelen. Andere bakken zijn minder poëtisch en laten materiaal zien dat simpelweg haar waarde heeft verloren. Zo laat de installatie van reuze-emoji’s, afgedankte televisies en de DHL muur, weinig over aan de fantasie en de eigen interpretatie.
Op de pakketautomaat hangt een schilderijtje, bijna net zo geel als de muur waarop het hangt. Van dichtbij zie je pas dat het een print is van een schilderij-emoji, maar tegelijkertijd, hoe dichterbij je komt hoe meer gepixeld en dus onscherper het beeld wordt. De emoji is een teletubbie-achtig landschap; een blauwe lucht, heuvels en een stralende zon. Hier in de installatie is het de welkome dissonant tussen al het feitelijke grijze afval en ik lees het commentaar van de kunstenaar op dit werk in zijn installatie: “One painting to make sure this is art”.
‘Ihr paket ist abholbereit’ van Aram Bartholl in Kunsthalle Osnabrück is te zien tot en met 25 februari 2024 en is onderdeel van het dertig jarig jubileum van de Kunsthalle.