Kunstroute Lonneker

Het buitengebied van Enschede en Lonneker is een verhaal apart; een coulissenlandschap, essen en kleigaten, enorm veel ruimte en een in onbruik geraakt militair vliegveld midden tussen de weilanden en het bos. In die bijzondere omgeving vertellen de kunstwerken in de route het verhaal van hun standplaats en de geschiedenis van het landschap.

Kunstroutes kunnen openbare kunstwerken (weer) even de aandacht geven die ze ondanks hun plaatsing, niet altijd krijgen. De kunstwerken in onze directe omgeving, stad of dorp of buitengebied, zie je, je weet van het bestaan ervan, maar eigenlijk ga je er heel gemakkelijk elke dag aan voorbij. Stilstaan en er naar kijken of erover lezen, dat doe je bijna niet. Dat is duidelijk anders bij een route waar je van te voren weet dat je langs een aantal kunstwerken zult komen of waar de werken speciaal voor die gelegenheid zijn geplaatst en een tijdelijk karakter hebben.

Toch blijft de relatie tussen de werken en de omgeving vaak een moeilijke; hoe verhouden landschap en kunstwerk zich tot elkaar, wat willen ze van de ander en wat is het vooropgezette doel van de route. Gaat het om het mooier maken van het landschap of om het uitlichten van een kunstwerk in een andere dan kunst-context. Hoe is de kunstenaar met die vraag aan de slag gegaan, of speelt de interactie met de plek voor hen geen rol.

Deze kwestie valt weg bij kunstwerken die ondanks alles en iedereen ruimte innemen en overduidelijk hun bestaansrecht opeisen, maar in Lonneker blijft het door m’n hoofd spelen. Misschien moest het zo zijn; het idee van de route Kunstenlandschap is juist om de kunstwerken een verhaal te laten vertellen over het landschap en hun relatie daarmee, meer dan het tonen van brutale, plaats bepalende kunstwerken.

In de vijver, een van de kleigaten aan de voet van de Lonnekerberg, dobbert een werk van Sjef Sales. Een zonnend bloot vrouwfiguur en een knalrode coca cola parasol op een wit vlot. Sales maakte dit werk in de jaren tachtig en het werd geplaatst in de stadsgracht van Zwolle. Al snel werd het daar verwijderd omdat het een flink aantal verkeersongelukken tot gevolg had…

Jarenlang lag het op zolder totdat Nel, de vrouw van Sjef die tevens model stond voor het beeld, het aanbood aan de kunstroute. Nu geniet ze van de zon en haar toeschouwers, op de plek waar Sjef altijd langsfietste van zijn huis in Oldenzaal richting de AKI in Enschede waar hij les gaf. Net als veel andere deelnemende kunstenaars, de meesten zelfs, is Sjef Sales een kunstenaar uit de regio. Het beeld zegt iets over de kunstenaarsgeest van die tijd in deze regio, en over de ruimte en vrijheid van het landschap die je terug ziet in de manier van denken en werken op de AKI.

Het beeld van Henk Maassen staat op een afstandje van het fietspad, het prikkeldraad zorgt ervoor dat je niet goed dichtbij kan, en de bomen belemmeren je zicht van andere kanten dan het vaste uitkijkpunt. Het maakt het allemaal nog wat mysterieuzer, dit grote geometrische beeld tussen de bomen.

Het werk valt niet meteen op, zo donkerbruin te midden van de bruine bladeren en boomstammen. Midden bovenop de metalen cirkel staat een strak rood driehoekig vlak dat je aandacht pakt en je oog vervolgens laat dwalen langs de strakke lijnen van het beeld. Het licht speelt met de vormen en de schaduw van de bladeren vormt een patroon op de strakke vlakken.

Het werk symboliseert balans, een thema waar Maassen al sinds 1979 uit put. In dit werk zoekt hij de balans tussen de verschillende vormen, de twee platen tegen elkaar aan leunend, verbonden door de cirkel die boven de grond blijft zweven. Alles houdt elkaar in evenwicht. Maar ook de vormen, het één organisch en het ander geometrisch, precies zo tegen elkaar gezet dat je ook daar, door de juiste verhoudingen, de balans voelt.

Het kinetisch sculptuur van Arwie Oude Aarninkhof staat in het open veld vlakbij de vliegbasis alsof het nooit anders heeft gedaan.

Het metalen frame lijkt op de lijnen van een tekening, die langzaam over het papier draaien en bewegen en de lucht en het landschap bij elkaar trekken. De wind doet haar werk en de lijnen bewegen mee, alles valt logisch samen.

Het idee van het niet opvallen en opgaan in de omgeving tegenover het plaatsen van een toevoeging die wringt, wordt prachtig verklaard in het werk van Reinier Postma.

Met een minimale ingreep benadrukt hij dat wat was, met veel ruimte voor de eigen verbeelding, fantasie en herinnering.

Afgelopen jaar studeerde Reinier af aan de AKI, met een project over verloren gewaande en slecht onderhouden openbare kunstwerken. Hij vond ze terug, poetste ze op of zaagde de struiken die eromheen groeiden en ze uit het zicht onttrokken, weg: “Aan de hand van vijf acties rondom vijf publieke kunstwerken in Enschede heb ik de omgang met kunst in de publieke ruimte onder de aandacht gebracht, en daarmee de omgang met publieke ruimte. Kunstwerken staan immers symbool voor hoe we omgaan met de openbare ruimte.“

Het werk dat Reinier in het bos neerzette, is een standaard wit stak metalen bordje, in dit geval met de tekst “niet betreden wegens ondergronds kunstwerk “. Het werk is enerzijds een poging de bezoeker bewust te maken van het kunstwerk van Willemien Schaap, gemaakt van hout en takken dat hier in 2018 is neergezet en door de tijd is vergaan, teruggeven aan de natuur. Anderzijds is het een benadrukken van het onzichtbare proces van natuur en creativiteit, van het maakproces, het onderliggende broeiende dat als de tijd rijp is, naar boven en tot leven komt.

Ook al fiets je hier snel aan voorbij als je geen routekaart bij je hebt en is het een minimaal beeld, het is wat mij betreft het beste voorbeeld van wat de kunstroute beoogt: de verhalen vertellen van het landschap, je bewust worden van het kunstwerk en de verbinding tussen de kunst en dat landschap.

De permanente kunstroute Kunstenlandschap is een fiets/wandelroute in en om het dorp Lonneker waarbij je langs 16 kunstwerken komt. Meer info en het routekaartje dat ik je zeker aanbeveel als je niet geregeld over de Lonneker berg fietst, vind je op www.kunstenlandschap.nl