EXTRACT – Het ultramarijn van Yves Klein

Pigment is een uittreksel of aftreksel van een andere vorm, van een ander organisme, het is een ‘extract’. Pigmenten kunnen worden gewonnen uit onder andere planten en bessen, en uit mineralen precies zoals de kleur ultramarijn wordt gewonnen uit lapis lazuli, een blauwe zeldzame halfedelsteen. Niet enkel deze steen is kostbaar, ook het proces om het pigment te verkrijgen is dat en daarmee is ultramarijn, of lazuurblauw, de duurste verfstof die er bestaat. Niet voor niks werd op schilderijen en iconen de moeder Gods afgebeeld in een blauw gewaad; zij was naast Jezus de belangrijkste figuur. Dat werd verduidelijkt met de anders zo spaarzaam gebruikte specifieke blauwe kleur, het duurste pigment dat er te vinden was, duurder dan goud. Ultramarijn is naast kostbaar, zeldzaam en symbool voor het hemelse, ook een bestendige en intense, diepe kleur waar een zekere kracht van uit gaat.

Niet alleen in vroeger tijden maar ook in de moderne, abstracte schilderkunst hielden en houden kunstenaars zich bezig met de herkomst van kleuren en hun betekenissen. Ze werken met pure pigmenten en onderzoeken de verschillende dragers of media. Ze gebruiken meerdere pigmentlagen over elkaar om een zo rijk mogelijke dieptewerking te vinden of de zindering in een monochroom oppervlak. Het is bevrijdend om op zo’n manier met kleur te werken en bezig te zijn met de formele en basale elementen van een schilderij. Geen weergave van iets anders dan het doek zelf, geen illustratie of voorstelling, maar een puurheid die de beschouwer stuurt naar een gevoel in plaats van naar een gedachte.

Voor weinig anderen is het gebruik van een specifiek pigment, één enkele speciale kleur, zo allesbepalend als voor Yves Klein.

De Franse Klein (1928-1962) zocht naar een absolute waarheid in de kunst die hij wilde vinden door “kleur te bevrijden uit de gevangenis die de lijn is” . Hij maakte grote monochrome schilderijen in verschillende kleuren, en kwam uiteindelijk tot het gebruik van enkel nog de kleur blauw. Blauw had precies de rijke sensibiliteit die hij zocht en Klein associeerde de kleur met immateriële waarden die het zichtbare en het tastbare overstijgen.

Het ultramarijn dat hij gebruikte heeft hij doorontwikkeld tot een eigen kleur, ‘IKB’ oftewel International Klein Bleu. Het is een samenstelling van pigment met een bepaald fixatief dat ervoor zorgt dat de intensiteit en de gloed van het ultramarijn blijven bestaan. Sommige pigmenten zijn helder en licht maar worden wat donkerder door het gebruik van een bindmiddel, net als ultramarijn. Maar bindmiddel is zoals het woord al aangeeft, zeker wel nodig om het poeder samen te binden, om pigment te laten hechten op een ondergrond, om het te kunnen vastleggen. Klein gebruikte ‘zijn’ blauw  in een groot aantal werken, allen postuum door zijn weduwe Rotraut Uecker voorzien van titels IKB 1 tot IKB 194.

Over de monochromen vertelt Rotraut in een interview: “You can disappear into it… You forget the frame, the size, you just get lost into it, into the universe. Also, the immateriality of it – what you can do with colour is so big and so powerful… It’s a big window into something that has no limit.”

Kleur is dat wat overblijft, het pure idee en het enige er toe doend extract van de kunst, door Klein uitgewerkt in het meest kostbare en bijzondere, door de renaissancisten vereerde extract van de natuur, ultramarijn.