Waar een wil is, is een weg
Continental Private Road @ 1646
Bij 1646 in Den Haag is een interessante tentoonstelling te zien van de Amerikaanse kunstenaar Danielle Dean. In Continental Private Road wedijveren het beeld en het woord met elkaar in de strijd om een politiek gevoelig onderwerp en de bijbehorende beeldvorming aan de kaak te stellen. En gelukkig wint deze keer het beeld.
In twee afzonderlijke, maar aan elkaar gerelateerde, projecten probeert Danielle Dean zich te verplaatsen in de systematische ongelijkheid tussen de haves and havenots. De kunstenaar doet dat door middel van historisch onderzoek en de visuele verwerking daarvan, en met behulp van de verbeelding die de kunstenaar eigen is.
In de voorruimte overheerst een documentaire aanpak. Bij binnenkomst worden we geconfronteerd met twee teksten die uitvergroot als banners in de ruimte zijn geplaatst. Het lijken panelen zoals deze vroeger in fabrieken hingen om de arbeiders te motiveren of instrueren. Bij nadere beschouwing blijkt het t gaan om een brief en een reactie daarop. Beide zijn opgedoken in het bedrijfsarchief van Ford Motor Company. Door de oorspronkelijk getypte brieven op handmatig na te tekenen en te esthetiseren probeert Dean de lading van de teksten op te waarderen tot betekenisvolle voorbeelden van machtsmisbruik. De briefwisseling speelt zich af in Fordlândia, een door de autofabrikant zelf verzonnen ‘land’ waarmee Ford zich delen van het Braziliaanse Amazonegebied als rubberplantage toe-eigent en dat tegelijkertijd nauwe baden onderhoud met de Amerikaanse overheid. De toe-eigening en het misbruik van lokale arbeiders ten opzichte van zelf ingevlogen personeel staat daarin centraal, waarmee het onderdeel wordt van koloniale politiek.
Tegenover deze historische referenties plaatst Dean de huidige praktijk van online klikwerkers, de digitale dagloners waar moderne internetbedrijven zoals Amazon graag gebruik (of misbruik) van maken en waarmee de geografische welvaartsongelijkheid opnieuw wordt geëxploiteerd. Het virtuele ondernemersutopia Amazon Mechanical Turk is met een oneindig laag minimumloon nauwelijks beter dan haar fysieke utopische voorganger Fordlândia. De videocollage bevat enkele ervaringsverhalen, maar we maken er ook alvast kennis met de multi-plane filmtechniek die verderop in de tentoonstelling een rol zal spelen. Want behalve het woord en de feiten gaat het gelukkig ook om het beeld. Zo zijn de onderdelen in de voorruimte ook als afzonderlijke dieptelagen in de ruimte geplaatst. Door zich in de ruimte te verplaatsen is de bezoeker zelf verantwoordelijk voor bewegend beeld. In de multi-plane camera zijn het de coulissen die beweging suggereren door in verschillende snelheden door het beeld te glijden. Een techniek die ook in Disney tekenfilms wordt gehanteerd.
Overtuigender dan de eerste ruimte is de animatiefilm die in de achterruimte wordt geprojecteerd. Hier gaat Dean los op het beeld dat de autofabrikant in een jaren ’60 advertentie van haar Ford Lincoln Continental schetst. De originele advertentie is de cliffhanger in de voorruimte. Nu is het de kunstenaar die zich het onderwerp toe-eigent en ons blikveld bepaalt. Dean heeft de voornaamste beeldbepalende elementen (de auto en haar gefingeerde eigenares die gekleed in ‘First-Lady-roze’ mantelpakje de brievenbus leegt) uit het beeld weggepoetst om in te zoomen op de boomrijke achtergrond waarin alleen het opvallende bordje PRIVATE ROAD is overgebleven.
De camera staat dwars op de weg en passeert het bordje om niet de weg maar het landschap dat het in tweeën snijdt te doorzoeken. In het ‘private forest’ treden we een wereld binnen dat ons meer vertelt over de achtergronden van een weg als privé-eigendom. Het coulisselandschap toont ons de wereld achter de schone schijn. Het bos wordt steeds duisterder, het begint te regenen, en na verloop van tijd verschijnen er exotische planten die een jungle aan toe-eigeningen bloot legt. Om een weg te kunnen bezitten, dient men eerst de wereld te veroveren. Een mechanisme dat in een geglobaliseerde wereld meer dan ooit geldt.
Het beeld vertelt meer dan de woorden uit het eerste deel van de tentoonstelling. Dean volbrengt haar cinematografische wereldreis door het woud en keert dientengevolge weer terug op het punt waar het beeld begon. terug in de wereld van schone schijn en juridisch gelijk, maar inmiddels weten wij beter.
Continental Private Road van Danielle Dean is te zien tot en met 2 augustus 2020 bij 1646 in Den Haag.
