Framer Framed is Elsewhere

Na een bezoek aan Amsterdam-Noord passeren we het voormalige Shell-gebouw aan het IJ en de Tolhuistuin waar Framer Framed de afgelopen vijf jaar haar tentoonstellingen geprogrammeerde. We besluiten vanuit Noord een wandeling te maken naar de nieuwe locatie in Oost, op de grens met Watergraafsmeer.

Aangekomen op de nieuwe locatie aan de Oranje-Vrijstaatkade kijken we opnieuw op tegen het logo van Shell. In de zuiveringshal is de kenmerkende schelp van de Brits-Nederlandse oliemaatschappij het onderwerp van een project waarin de stilering van het beeldmerk wordt afgemeten met haar visuele oorsprong, een Japanse zeeschelp. In de schaduw onder het in de ruimte opgehangen bedrijfslogo nemen we kennis van Rumiko Hagiwara‘s worsteling met cultureel en commercieel erfgoed.

Hoewel de fluïde definitie van het begrip ‘thuis’ het formele thema is van de tentoonstelling, lijkt me de gespannen relatie tussen vroeger en nu op meer van de geselecteerde werken van toepassing. Zo probeert Marieke Zwart een oud KNIL-soldaat aan het praten te krijgen in een reconstructie van een doorzonwoning uit 1947. Geheel in contrast met de transparantie van de Hollandse woningbouw uit die tijd blijven de persoonlijke ervaringen in Indonesië gevangen in het duistere bos der herinneringen.

Irene de Craen gooit het over een andere boeg en toont een serie delicate aquareltekeningen van artefacten uit de historische collectie van het Westfries Museum die in het Etnografisch Museum van Malakka in Maleisië worden gebruikt om de geschiedenis tastbaar te maken. Net als mensen zwerven objecten ook de hele wereld over zonder duidelijke eindbestemming. Het fysiek doorkopiëren maakt het delen van de geschiedenis mogelijk. Anders dan persoonlijke verhalen en geschiedschrijving behouden originele kunstvoorwerpen hun oorspronkelijke karakter en waarde.

Sissel Marie Tonn, Thomas Swinkels en Aram Lee proberen in hun werk onderwerpen te behandelen die zich lastiger laten vangen in een concreet werk. Hun werken zijn daardoor moeilijker toegankelijk en vergen zoveel voorkennis en contextinformatie dat ze eenvoudigweg niet geschikt zijn voor opname in een groepstentoonstelling omdat er al snel onvoldoende tijd, ruimte en aandacht voor is. Tonn probeert de bezoeker nog wel te verleiden met een slaapkamerinstallatie en audioverhalen gematerialiseerd in luisterschelpen en stenen. In een USB-steen hoor ik de kunstenaar spreken over haar omgang met slapeloosheid, een onderwerp dat ik behalve het decor verder niet direct kan ‘thuisbrengen’. Ook de twee fotografische beelden van Swinkels, die vrijuit in de ruimte hangen, kan ik op basis van de visuele informatie niet plaatsen en de herkomst ervan zal ik waarschijnlijk pas na thuiskomst in de documentatie kunnen nalezen. Het thermografische bonnetjesprintpapier waarop de beelden zijn afgedrukt herken ik wel en interpreteer ik ook meer als een voorbeeld van vergankelijkheid dan als bepaling van ‘thuis’. De projectie van Aram Lee bestaat, voor zover ik het geduld kan opbrengen, uit één enkel beeld. Na een minuut in het donker te zitten wachten op een vervolg en het lezen van de beschrijving bij de entree van de zwarte doos, besluit ik mijn heil elsewhere te zoeken.

Zo zijn er dus enkele werken waar ik niet heel veel tijd aan besteed. Soms omdat het de werken aan visuele zeggingskracht ontbreekt of omdat ik vermoed dat de context belangrijker is dan het getoonde resultaat en ik het dus net zo goed achteraf kan lezen. Er is, ondanks de beperkte visuele aanwezigheid van de werken, echter genoeg dat wel direct mijn nieuwsgierigheid wekt en waarvoor ik uitgebreid de tijd neem, bijvoorbeeld omdat het werk zichzelf vertelt.

Zo verdiep ik mij ondanks de sobere presentatie (videoscherm, 2 boeken en een draadwerk) wel in de verhalen van Milena Bonilla over een bos op de grens van Duitsland en Tsjechië waarin van elkaar gescheiden edelhertenpopulaties en de samenscholing van een anarchistische groepering een rol spelen (An Enchanted Forest). En ik volg de nachtelijke surveillance van een bewaker in Wall Street die mij als videowerk wordt voorgeschoteld door Remco Torenbosch, waarin de kunstenaar een geforceerde relatie legt met de herkomst van de Walstraat als verdedigingslinie van de vroegere Hollandse bezetters van Manhattan.

Hoogtepunt van Elsewheres Within Here is de installatie van Arvo Leo die verbeeldingskracht als uitgangspunt neemt. Het is een van de weinige autonome werken in de tentoonstelling. Leo toont zich zeer bewust van de werking van zijn kunst. Wat van de buitenkant bezien in eerste instantie een hermetisch bouwwerk (Blue House) lijkt te zijn, blijkt al snel een gastvrije filmzaal waar een kraakheldere video wordt vertoond over een groep losbandige kamerplanten die het atelier van de kunstenaar bezetten. De film die zowel bestaat uit stop-motion animatie als timelapse opnamen van orchideeën en het geheel opent een nieuwe wereld waarin wij ons al snel thuis voelen. We zien onder andere hoe de fotogrammen waarmee Blue House aan de buitenzijde is bekleed tot stand zijn gekomen. De kleurrijke objectcollages die noodzakelijk waren om de fotogrammen te maken zijn zo mogelijk nog fraaier en zeker geestiger dan de cyanotype prints die er het resultaat van zijn. Voor het eerst worden we als kijker werkelijk meegenomen naar een andere plek en ervaren we de reis van binnenuit, alsof we thuiskomen.

En wat voor Blue House geldt, geldt ook voor Framer Framed zelf. De zuiveringshal voelt als een ideale plek voor ontworteling. Het is een fijne plek waar ik zeker naar terug zal keren, of daar nu een thematische aanleiding voor is of niet.

Elsewheres Within Here met werk van Mehraneh Atashi, Milena Bonilla, Irene de Craen, Rumiko Hagiwara, Aram Lee, Arvo Leo, Natasha Papadopoulou, Thomas Swinkels, Remco Torenbosch, Sissel Marie Tonn, Marieke Zwart.

Te zien tot en met 5 januari 2020 bij Framer Framed, Oranje-Vrijstaatkade 71 in Amsterdam.