Beelden met grote thema’s, lichamen met harde feiten
Beelden met grote thema’s en lichamen met harde feiten: Beelden aan Zee is altijd wel een bezoekje waard. En dat met de zomer buiten en de zee om de hoek.
(Let op: de expositie van Jaume Plensa duurt tot en met 22 september maar de expositie van Itamar Gilboa is alleen nog dit weekend te zien, tot en met zondag.)
Jaume Plensa is een Spaanse kunstenaar met redelijk wat faam wereldwijd. Denk aan zijn reuzehoofden in de San Maria Maggiore tijdens de biennale van Venetie van 2015. Het is vervreemdend om zijn werk ineens hier zo in Scheveningen terug te zien maar toch ook wel weer fijn: tellen we toch weer een klein beetje mee op het artistieke wereldtoneel.
Een moralistische berg aarde
Als je binnenkomt, domineren beelden van mannen die om bomen zijn vastgebonden, die weer in een berg aarde zijn geplant. De mannen zijn bestempeld met letters. Echte aarde kleeft aan je zolen.
Een beeld draagt namen van rivieren zoals nile, mississippi, huang he, lawrence, congo. De ogen van de mannetjes zijn gesloten en ze lijken zich te berusten in hun lot.
Dit is wel een beetje wat je verwacht van een artiest van wereldfaam, bij wie je moet scrollen als je zijn solotentoonstellingen bekijkt. Kunst die niet meer refereert aan een zekere culturele setting of couleur locale maar er boven is gaan staan, die als het ware de hele wereld als speeltuin heeft. Plensa gelooft niet voor niets dat kunst de ‘kracht heeft om de wereld te veranderen.’
Mijn eerste gevoel is: ik weet het niet. Woorden en mensen en bomen: ik houd van alle drie maar deze vorm oogt bijna als een kunstproject van het wereldnatuurfonds, waar ik ook van houd, maar dan als ze schildpadden en panters redden.
Een gevoel overheerst dat dit werk bedacht is om wereldwijd te kunnen touren. Je vindt zijn werk ook overal ter wereld. Dit jaar al in Spanje, Rusland, Italië en de VS. De werken zijn wel opmerkelijk actueel in een tijd dat iedereen boos twittert over de bosbranden in de Amazone.
Paaseilandreferentie
Verwacht je misschien iets anders van een kunstenaar die ook TED-talks houdt? Niets mis met TED-talks maar Plensa zit op het niveau van een groot en beroemd kunstenaar die het wie het kleine niet eert, is het grote niet weerd een beetje is vergeten. De grote thema’s tellen, de kleine zijn te klein geworden.
Liever kijk ik naar de grote hoofden, die volgens mij niets anders zijn dan wat je ziet: spectaculair beeldhouwwerk van jonge vrouwen met gesloten ogen. Deze beelden zien er mooi uit van voren maar vooral van de zijkant of van achteren, waar je het steen ziet waar het uitgehouwen is. Een fraai staaltje spierballenvertoon van een beeldhouwer (en bonus Paaseilandreferentie). Wie wil bewonderen, zit wel goed bij Plensa.
Plensa gebruikt ook duur materiaal als Muranoglas en alabaster. Materialen die je vindt in toeristische winkels in bijvoorbeeld Venetie en Toscane.
Het is allebei schitterend materiaal – de beelden zien er ook schitterend uit – maar toch knaagt er iets. Wat ik mis in het werk van Pensa, zoals met wel meer kunstenaars van wereldfaam, is het plezier van echte anarchie. Zijn robocop van letters die in de buitenlucht staat te blinken (Source), heeft dat nog het meest.
Je bent je eigen kunstwerk
Meer anarchisme vinden we verderop met thema’s als lichaam, leven en dood. Kunstenaar Itamar Gilboa heeft min of meer het concept van de commerciële tentoonstelling Body Worlds gebruikt voor zijn eigen tentoonstelling met bijna dezelfde naam Body of Work. Een ironische naam want het werk gaat over alles dat met het lichaam te maken heeft. Tegelijk betekent body of work een oeuvre. En dit is een extreem soort zelfportret.
Gilboa heeft scans laten maken van alles wat je in zijn lichaam kunt vinden. Daar zijn versies van chroom van gemaakt. Die liggen uitgestald. Dan wordt het al snel een spelletje: is dit de milt of de alvleesklier? Of een nier? Daar zijn er toch altijd twee van?
Het glittert fraai in de duistere kamer met spiegelwanden – die sommige oudere bezoekers flink laat desoriënteren. Foto’s worden gretig genomen.
Toch vind ik de video in dezelfde ruimte boeiender: een trippy film waarin een scan een hoofd laat opkomen en verdwijnen. We hebben het vaak over mensen en karakters maar dit is het meer dan het andere: ons brein visueel ontrafeld. Al die gedachten en gevoelens: een plastische massa eh, smurrie? Dit is de kunstenaar!
Ik geniet net zo goed van een documentaire over kunst als van een documentaire met David Attenborough en deze reeks werken lijken daartussen te manoeuvreren. Daarbij neigt het wel iets meer naar ‘interessant’ dan naar het artistieke spel met verbeelding. Hoewel een losse ruggengraat er ineens uitziet als een rare slang.
Maar de rest van het werk van Gilboa geeft wel aan dat hij een flinke experimenteerdrift heeft, talloze richtingen op denkt, zoals je bijvoorbeeld nu ook in Lisse kunt zien.
Minder deprimerend dan de catacomben
Het is minder deprimerend als je pak hem beet door de catacomben van Parijs loopt, tussen de opgestapelde schedels en botten door. Daarmee gaat het werk zou je zeggen juist niet over vergankelijkheid maar over alle wonderlijke dingetjes die ons levend maken. De puzzel van een uit elkaar gehaald lichaam.
Daarmee heeft dit werk heeft trouwens veel verwantschap met een eerdere tentoonstelling in Beelden aan zee in 2014, van Caspar Berger.
Laat zelfs maar een van deze puzzelstukjes iets minder goed functioneren en er moet al een ziekenhuis aan te pas komen. De mens is zo bezien zelf ook een kwetsbaar kunstwerk. Met dank aan Gilboa dat hij ons weer even met beide benen op de grond zet.
