Melanie Bonajo; de dood of de gladiolen

Melanie Bonajo is een graag geziene exposant in het kunstcircuit en haar videowerk wordt in menige groepstentoonstelling opgenomen. Het wordt als verfrissend ervaren en haar thema’s zijn actueel en relevant. In haar video’s gaat de kunstenaar op zoek naar alternatieve leefwijzen in onze moderne westerse wereld. En Bonajo voegt daar aantrekkelijke en zeer effectieve, geënsceneerde, visuele fantasiebeelden aan toe waarmee haar video’s een avontuurlijk en optimistisch karakter krijgen.

Haar bekendste werk is Night Soil – Fake Paradise, het eerste deel van een trilogie, waarin de ervaringen van gebruikers van het Zuid-Amerikaanse hallucinogene middel ayahuasca worden gedeeld. Het is tevens het openingswerk in het Bonnefantenmuseum waar zij zes zalen voor haar videowerk tot haar beschikking heeft gekregen. De video wordt vertoond in een grote tent waarbij de scheerlijnen door de muren naar de naburige zaal heen steken. Het is een uitnodigende opstelling waarmee de kunstenaar ons wil laten weten dat wij ons open moeten stellen voor de alternatieve leefstijlen van de protagonisten in haar video’s. De film bestaat uit een mix van documentaire interviews, visuele registraties en fraaie fictieve beeldverhalen. Dat maakt het geheel tot een prettig schouwspel. Ook de installatie in de tent draagt daaraan bij, hoewel de takjes op de grond wel erg letterlijk de in takjes gehulde spelers in de video reflecteren.

In Economy of Love, het tweede deel van Night Soil, is sekswerk het thema. We horen de verhalen van vrouwelijke sekswerkers die hun ervaringen delen en ons beeld van betaalde seks willen verrijken en nuanceren. De werkwijze van Bonajo is min of meer hetzelfde als bij deel 1, maar de bedoeling van de video ligt er veel dikker bovenop. Bonajo voegt het beeld toe van naakte jonge mensen die op het dak van een pakhuis in Brooklyn als een bonte regenboog over elkaar heen zijn gedrapeerd. Een duidelijk beeld. Het werk heeft een sterk emancipatoir en activistisch karakter. De negatieve maatschappelijke aspecten van sekswerk worden bewust buitengesloten. Geld, onderdrukking, geweld en mensenhandel hebben geen plaats in Bonajo’s sprookjeswereld. Dat wordt nog eens onderstreept door het tentoonstellingsvormgeving dat nog meest lijkt op het interieur van een trendy kinderdagverblijf.  Aan de tentoonstelling is door het museum ook een educatieve elfjesroute toegevoegd voor de jongere kijkertjes. Elke zaal heeft een thematisch en zeer comfortabel zit- of ligmeubel en er staan knuffelobjecten die aan kunst doen denken, maar het niet zijn. Het is me niet duidelijk of hier slechts een functionele sturende gedachte achter schuil gaat of dat het voortkomt uit de behoefte van de kunstenaar om een naïeve sfeer te creëren. Hoewel het met aandacht en zorgvuldigheid is uitgevoerd, komt het in deze lege tentoonstellingszalen vooral kinderachtig over. Is dit wat deze videowerken nodig hebben?

De grootste zaal staat in het teken van ouder worden. Bonajo gaat op bezoek bij ouderen om de selfie-stick en de (vooralsnog) fictieve zorgrobot te introduceren en ze gaat in gesprek over de toenemende afhankelijkheid van technologie in onze sociale contacten en de voortgaande opeenvolging van nieuwe gadgets. De enorme zaal is in blauw licht gezet, bevat enkele ruimtelijke display objecten (uiteraard met kamerplanten) en houdt het midden tussen de parfumafdeling van De Bijenkorf en de Apple Store. De kijker mag plaatsnemen in een rolstoel om naar de ouderen te kijken. Hoewel de video grappig is en interessante vragen stelt, kijken we naar een korte documentaire die ook prima op televisie kan worden uitgezonden. En langzamerhand raak ik steeds verder weg van het idee dat ik kunst bekijk. Ben ik nog in een museum?

Weer een zaal verder zien we deel 3 van Night Soil: Nocturnal Gardening, waarin een vrouw door middel van ‘urban farming’ verschillende maatschappelijke en politieke problemen aan de orde wil stellen of zelfs denkt te kunnen oplossen. Jeugdwerkeloosheid, racisme, kolonialisme, milieuproblemen en hebzucht kunnen worden bestreden door met de handen in de aarde te woelen en zaadjes te planten. En zo zappen we in het museum van het ene naar het andere thema. De tentoonstelling is een televisietoestel geworden in de 20e eeuwse betekenis van het woord, een venster op de gehele wereld. Van geboorte tot de dood. Iedere zaal vertegenwoordigt een andere zendgemachtigde, maar allen hebben ze de missie om de wereld te verbeteren vanuit een ‘alternatieve’ ideologie. De meeste zendelingen komen me vrij religieus geïnspireerd voor. In plaats van een open verkenning van nieuwe mogelijkheden, lijkt het alsof de geestelijke verzuiling van de omroepverenigingen stiekem is teruggekeerd. In plaats van een progressieve open wereld, tonen zich allerlei sektarische conservatieve wereldjes zonder zelfkritiek. De humor van Bonojo verlicht, maar ironiseert niet.

Na meer dan twee uur kijken naar de vele beeldschermen, merk ik dat mijn aandacht verslapt en dat mijn geduld op raakt. Voor de laatste zaal, dat onze aandacht vraagt voor het dier, heb ik nauwelijks nog belangstelling. Ik heb me onderhand wel suf gekeken. Dat is een van de nadelen van videokunst. Het neemt veel tijd in beslag en haar dwingende vorm vergt de nodige geduld. De inrichting en vormgeving van de zalen waarmee wordt gepoogd om er een meer fysieke en ruimtelijke ervaring van te maken, kan dat niet compenseren. En ik vraag me af of dat wel moet. In haar meer recente videowerken heeft Bonajo het terrein van de kunst toch al wel verlaten. De films hebben een zendingsdrang waarin artistiek experiment, zelfreflectie van de maker en een ambivalente houding ten opzichte van de onderwerpen en het resultaat ontbreken. De maakster heeft haar werkmethode om onderwerpen toegankelijk te maken zodanig ontwikkeld dat het wellicht een breder publiek kan aanspreken. Maar over de zielenroerselen van de kunstenaar zelf komen we steeds minder te weten. En dat is erg jammer.

The Death of Melanie Bonajo is een ambitieus tentoonstellingsproject, zowel voor de kunstenaar als voor het museum. En het is interessant om te zien hoe jonge kunstenaars in het Bonnefantenmuseum de ruimte krijgen, maar deze aflevering bracht niet de verrijking en verdieping waarop ik had gehoopt. Maar zo gaat het soms. Het is de dood of de gladiolen.

The Death of Melanie Bonajo, How to unmodernize yourself and become an elf in 12 steps is nog te zien tot en met 28 oktober 2018 in het Bonnefantenmuseum, Maastricht.