Iedereen z’n eigen Exodus

Het tweede Bijbelboek Exodus vertelt over Mozes die van God de opdracht krijgt Zijn volk na meer dan vierhonderd jaar onderdrukking uit Egypte te bevrijden. Voordat het volk vertrekt gebeurt er nogal wat; Mozes is onzeker en bang, en draagt allerlei excuses aan om deze taak maar niet op zich te hoeven nemen. Ook de Farao werkt niet mee, reden dat God op een bepaald moment ingrijpt. Tien vreselijke plagen overkomen de Egyptenaren, van dagenlange duisternis en sprinkhanen die de voedselvoorraad opeten tot zelfs de dood van alle eerstgeborenen in het land. Veertig jaar lang duurt vervolgens de tocht door de woestijn, waarna Mozes en het volk Israël aankomen bij het Beloofde Land; het land van melk en honing, de plek waar rust en vrede is. De Exodus is een lange en moeizame reis geweest, vol ongeloof, angst en nieuwe regels, net zo goed als een periode van loslaten, van grootse verwachtingen en een nog sterker vertrouwen.

In de expositie trekt een aantal kunstenaars het idee van de Exodus door naar een innerlijke zoektocht; het vinden van een evenwicht tussen geworteld zijn en een nieuwe identiteit, van de verwachting van dat waar je naartoe onderweg bent, de zoektocht van een kunstenaar naar een eigen manier van spreken, de zoektocht van elk mens in de wereld naar bezinning en betekenisgeving of meer letterlijk, (onder)weg van een plek waar je graag had willen zijn.

Mehdi Mashayekhi en Esther Hoogendijk werken met een soortgelijk idee van wortelen in een nieuwe omgeving terwijl je je identiteit beschermt. Waar ligt het evenwicht, hoe bewaar je je achtergrond die je hielp jouw persoonlijkheid te vormen, en verbind je je tegelijkertijd met de plek waar je woont.
In de grotere zaal hengen twee enorme vellen roze papier naast elkaar. Dit beeld, zoals meer van Esthers werk verandert langzaamaan van vorm. De zaden die ze verwerkt in het dikke papier ontkiemen en groeien, worden zo lang en zwaar dat ze naar beneden hangen en een harig groene zweem op het roze papier laten ontstaan. Elk zaadje vindt de makkelijkste weg om het best mogelijk te groeien. Esther ziet het als een zoektocht naar vrijheid, naar het licht toe en toch altijd verankerd in je eigen fundament.

Mehdi exposeert sculpturen die doen denken aan kostuums maar er tegelijkertijd niet draagbaar uitzien, met ingewikkelde banden en riemen die over en onder elkaar door vastzitten aan een torso. De stukken donker hout zijn bewerkt met verschillende patronen van smalle streepjes. Hierdoor wordt het hout flexibeler zodat het in een bepaalde vloeiende vorm gebogen kan worden. Maar het zorgt ook voor een steeds veranderend beeld; je ziet niet alleen de voorkant van de sculptuur maar door de opengewerkte streepjes heen zie je op hetzelfde moment de binnenkant, de zijkant en de achterkant, je ziet de draaiing van strook en als je zelf meedraait om het beeld, zie je de kleur van het hout veranderen met de lichtval. Mehdi vertelt: “bij een verhuizing naar een land met een andere cultuur, is het de kunst te assimileren en tegelijkertijd jezelf te blijven. De kern van mijn torso’s, het hout, blijft steeds hetzelfde maar ik ontwikkel me mee met de Nederlandse cultuur waarin ik nu leef”.

Sybren Renema gebruikte het idee van Mozes’ desillusie om de beruchte woorden van ontdekkingsreiger Robert Falcon Scott aan te halen. Zijn neon installatie verlicht de donkere hoek in de gang, het staat er bijna als een baken, het trekt je naar zich toe, prikkelend en uitnodigend om verder te onderzoeken. De verwachting van dat waar je naartoe onderweg bent, alle voorbereidingen en het enorme afzien neem je voor lief in dienst van dat waar je je zinnen op hebt gezet. Om vervolgens aan te komen bij een plek die je op de een of andere manier op het allerlaatste moment wordt ontnomen. Great God, this is an awful place…

Loes Groothuis herkent in de twijfel en de angsten van Mozes haar eigen strubbelingen. Zij ziet de stem van God die Mozes roept (en hem tot ergernis toe moet bemoedigen, aansturen, zelfvertrouwen geven), als de innerlijke, intuïtieve stem van elk mens. Het verschil tussen de dingen bewust weten en willen, en het luisteren naar een knagend gevoel van binnenuit waar je liever niet naar luistert omdat de andere stemmen zoveel makkelijker zijn om aan te horen… Precies díe stem. De installatie van Loes is gemaakt van papier waarop is getekend en in is geknipt. Sommige stukken papier hebben dikke lijnen op de randen alsof het stripfiguren zijn. Het ene beeld in het kamertje is compleet wit, maar de achterkant is opengewerkt en blauw geschilderd. Midden in de blauwe holte is een knalrood hart met een geel kroontje te zien, het doet me denken aan het heilig hart, de stem van God misschien die Loes bedoelt, de intuïtie en innerlijke gids die spreekt vanuit het hart.

Anook Cléonne neemt met haar werk ‘Stenen Tafels, mapping the unknown’, de bezoeker mee in een zoektocht naar betekenis. Ze maakte stenen tafelen die te lezen en te zien zijn enkel zoals de verbeeldingskracht van de kijker het toestaat. Het zijn kleine tabletten van klei in verschillende kleuren en vormen, ze hangen op een rij aan de muur. Onder het zwarte oppervlak van één van de tabletten zie je andere kleuren tevoorschijn komen, een stukje blauwe klei steekt uit, een onbenoembare vorm in zilvergrijs. De randen van het kleitablet zijn dofzwart, in het midden is een glimmend zwarte rechthoek gemaakt. Je ziet de hechting van de klei, de gebroken stukken en de rafelige rand. Je ziet de imperfecties en de mogelijkheden.

De tekeningen van Fatima Barznge zijn als herinneringen aan een landschap; de composities van streepjes in zachte kleuren lijken op onscherpe beelden waardoor je dat wat je ziet aanvult met dat wat je nog weet of met wat je je herinnert. De serie van vier tekeningen lijkt in te zoomen op een plaats; van een landschap met overwegend veel bruin en maar een beetje groen op het werk links, naar een beschermd en beschut plekje onder de bomen en struiken op de tekening rechts. Alsof de serie zelf een reis is, van dor en leeg naar een bloeiende, levendig en rustgevend groene ruimte. Fatima’s werk verwijst naar haar familiegeschiedenis in Koerdistan. Haar familie ontvluchtte Aghjalar in 1986, en in 2010 reisde Fatima voor het eerst terug naar haar geboortedorp. Ze bezocht de plekken waar ze vroeger had gelopen en gespeeld, op zoek naar herkenning en sporen van zichzelf die ze misschien had achtergelaten.

De kunstwerken worden getoond in de voormalige priorij op de buitenplaats. Ook al zijn de laatste zusters al een tijd geleden verhuist, er hangt nog steeds een sfeer van devotie in de gangen en kabinetten. Ook de strakke lijnen van het gebouw, het wit en lichtgrijs van de muren, de verhoudingen in de maatvoering, alles werkt mee aan de toegewijde houding en sturen je naar een soort contemplatief kijken. Ik reis in gedachten terug in de tijd, toen ik op de lagere school bij mijn vader in de klas zat. Meester Boonstra kon vertellen als de beste en leerde ons bijna alle Bijbelboeken en aartsvaders en gelijkenissen zo goed als uit het hoofd. Het zijn de verhalen waarmee ik ben opgegroeid, die nog steeds in mijn hoofd ronddwalen en nu in deze expositie actief meedoen met kijken en denken. De verzameling schilderijen en beelden en installaties in de expositie illustreren uiteenlopende persoonlijke interpretaties van Mozes’ Exodus, en zijn manieren om ook aan dit verhaal een eigen betekenis te geven; werelds en actueel of juist intiem en vol herinneringen.

In Exodus is ook werk te zien van Mario Sergio Alvarez, Airco Caravan, Domenique Himmelsbach de Vries, Jaasir Linger, Joyce Overheul, Hanan Saif, Gurt Swanenberg, Celine van den Boorn, Marcha van den Hurk i.s.m. makers van de Pauluskerk Rotterdam, Alydia Wever, Zhixin Liao & Bernardo Beirão, Thom van Rijckevorsel en Roosje Verschoor.

Exodus is te zien tot en met 26 september 2023 bij Buitenplaats Doornburg, Diependaalsedijk 17 in Maarssen.