Vertragen met Deep Drawing

Ook Deep Drawing is een expositie waar je prettig lang kan kijken en ronddwalen. Hoewel de werken van Isabell Schulte, Rachel Bacon en Zakia el Abodi sterk van elkaar verschillen, is er een onzichtbare onderlinge band waardoor de spanning het gehele bezoek wordt vastgehouden.

In de grote hal hangen twee tekeningen van Isabell Schulte, ‘part V’ en ‘part VI’, naast elkaar. Ze nemen de hele wand in beslag. De tekeningen zijn gemaakt met grijs potlood, de ene tekening heeft een donkergrijze achtergrond, met witte en grijze lijnen en vlakken erin verwerkt, de andere is overwegend wit met een grijs vlak aan de zijkant dat lijkt door te lopen in de achtergrond van de eerste tekening. De vormen en lijnen lijken patronen, uitgeknipt en als sjabloon opnieuw gebruikt en zo herhaald tot de rand van het vel papier. Het is geen automatische herhaling, er is steeds een klein verschil met het vorige stukje tekening. Over het papier lopen witte dunne lijnen waardoor het lijkt alsof het vel is opgebouwd uit kleinere stukken papier die tegen elkaar aan zijn geplakt. Ik ga er zo dicht mogelijk op, met m’n neus naar de muur, net zoals de kunstenaar deed toen ze het werk maakte. Deep drawing; er diep in zitten, in het maken en in het proces, in de tekening zelf. Isabell werkt steevast dicht met haar ogen op het papier. Ze nam geen afstand om te zien hoe het werk vorderde, in plaats daarvan maakte ze de compositie vanuit het ontwikkelen van één detail. Ik zie de potloodstreepjes, korte fijne streken naast scherpe lijnen, en met kracht op het papier gedrukte arceringen. Ik kan niet beslissen of het van zo dichtbij of juist veraf interessanter is, op beide manieren is er veel te dwalen en te ontdekken.

Soms kan je dwalen in een tekening en ontdek je anekdotes en scenes of mini-verhalen in het grotere verhaal, zoals een zoekplaatje in een prentenboek. Ook in dit werk kan je dwalen maar een zoekplaatje is het niet; er zijn abstracte vormen en figuren die je even doen denken aan iets -een herinnering van een herkenbare vorm- en je dan weer laten fantaseren of je oog verder laten glijden over het papier. Het ritme en de patronen en het raster geven je zo wat houvast, je springt van links bovenin naar een element daar, en langzaam via een zweem lichter grijs diagonaal weer terug naar links. Er zijn geen vaste waardes of verhalen, maar de pure vorm en de manier van kijken lijken in Isabells werk de belangrijkste onderdelen.

In dezelfde ruimte is werk te zien van Zakia el Abodi, series van tekeningen op roze-beige papier met daarop zachte potloodlijnen. Op de bovenverdieping van het Drawing Centre hangen meer tekeningen van Zakia en is ook haar ‘herbarium van Diepenheim’ te zien, met geperste geneeskrachtige planten en bloemen, geplukt in het Sterrenbos. Bloemen en tekeningen, daar lijkt het om te gaan. Maar ook om de geneeskrachtige werking van beide; van de bloemen en planten die Zakia voor haar Bachbloesems gebruikt, en de geneeskracht in aandacht, focus, en aanspreken van de intuïtie in het tekenen.

Ik kan me een zelfde manier van werken voorstellen als bij Isabell, zo dicht als ze op het papier zit dat ze erin zou kunnen kruipen. Misschien komt het doordat de figuren me doen denken aan fractals; de getekende cirkels vertakken naar kleinere cirkels die zich vertakken naar kleinere cirkels, ze draaien om elkaar heen, verbinden zich met elkaar en maken allerlei bewegingen en patronen. Zouden het figuren zijn van bestaande planten en bloemen, zoals de planten die Zakia gebruikte voor de remedies, of zijn het gefantaseerde bloem-figuren, van een zelfbedacht organisme?

Het werk van Zakia is als meditatief tekenen; de tekeningen zuigen je naar binnen, gaan verder in op een detail, en dan nóg meer naar binnen. Als kijker wordt je getrokken, het papier in maar ook de plant in, steeds dieper, alsof Zakia je wil brengen naar de kern van de plant, het energieniveau zoals ze dat heeft gevangen in de bloesemremedies.

Rachel Bacon maakt tekeningen als sculptuur, ruimtelijke objecten met papier en grafiet. Van een afstandje zijn het donkere plukken in de ruimte, op een plek waar al het andere dat je ziet verstild is en zacht, zijn dit gewenste verzwaringen in aandacht. De objecten lijken stilgezette, in een moment gepakte bewegingen. De werken zijn als grote vellen papier die zijn opgevouwen tot iets ruimtelijks en die tijdens het uitvouwen en gladstrijken wat van de ruimtelijkheid hebben vastgehouden. De vorm beweert niets meer te zijn dan dat, en zo gaat alle aandacht naar het papier en de manier waarop het is behandeld. Het ene werk ligt vrij in de ruimte, een ander leunt half tegen de wand en zakt onderuit op de vloer. Dichterbij bekeken lijken de werken op een schubbenhuid, maar het doet me ook denken aan een verkoold stuk hout, compleet zwart geblakerd en met die typische geblokte oppervlakte. Alle interpretaties die opkomen verdwijnen net zo makkelijk als ik wat langer kijk en de textuur op me in laat werken. Ik zie vlakken verdeeld door zwarte lijnen, glimmend lichtgrijs en doffe stukken antraciet die als een korstje bovenop het papier liggen, ik zie stukken papier die zijn verkreukeld door het krassen, de vouwen die meewerken in het oppervlak, de vorm van het werk en de schaduw die ontstaat op het papier. Het kijken is bijna verslavend, als je wegkijkt twijfel je of je niet net een prachtig stukje van het werk hebt gemist en draai je snel weer om, om alles voor de zoveelste keer te bestuderen.

De kunstenaars verbleven het afgelopen jaar als resident in het drawing centre, een tijd waarin ze konden werken in alle rust, ruimte en stilte die deze plek biedt. Die omgevingsinvloeden hebben een duidelijke uitwerking op de tentoonstelling en vormen de onzichtbare link tussen de verschillende werken; de aandacht voor wat je doet, het verdiepen in het proces en het eigen handelen, het dwalen in de tuinen of in je eigen gedachtes met de vormen die je overbrengt op het papier. Dat alles werkt door in hoe je als toeschouwer de tentoonstelling en de aparte werken beleeft, met eenzelfde verstilling, het willen verdiepen in de tekening, en het dwalen in de beelden die je worden aangereikt.

Bij de opening van de tentoonstelling droeg curator Roy Voragen een gedicht voor van Leonard Nolens als introductie op de werken en als handvat om de expositie tegemoet te treden;

Vertraag.
Vertraag.
Vertraag je stap.

Stap trager dan je hartslag vraagt.

Verlangzaam.
Verlangzaam.
Verlangzaam je verlangen.

En verdwijn met mate.

Neem niet je tijd
En laat de tijd je nemen –
Laat.

(Uit: Leonard Nolens, ‘Laat alle deuren op een kier’. Querido, 2004)

Deep Drawing is te zien tot en met 14 mei 2023 in het Drawing Centre Diepenheim.