The Ministry of Folkert de Jong in Kunsthal KAde
Nu veel bekende musea voor moderne kunst meer met zichzelf bezig zijn dan met het tonen van interessante kunstenaars, moeten we steeds vaker buiten de grote steden zijn om goede kunstenaarspresentaties te zien.
Dus op naar Kunsthal KAde in Amersfoort dat uitpakt met een mooie solo van Folkert de Jong, dat misschien toch iets minder over de kunstenaar zelf zegt dan de eerste indruk doet vermoeden.
Voor wie bekend is met het werk van Folkert De jong is ‘Ministry of Fear/Foam’ een welverdiend overzicht van het rijke oeuvre van deze kunstenaar. Het geheel is een feest van herkenning en de vraag die zich onmiddellijk aandient is: waarom heeft het Stedelijk Museum de kans niet gegrepen om een dergelijke fatsoenlijke solo te brengen? Neemt niet weg dat we blij mogen zijn met de weinige musea die meer lef tonen dan ‘de grote drie’ om Nederlandse kunst op een waardig niveau en met een royale omvang te presenteren.
De kunstenaar zelf heeft duidelijk de hand gehad in deze presentatie. De gebruikelijke geestdodende tekstbordjes met kunsthistorische uitleg blijven gelukkig achterwege, waardoor we hier net zo vrij kunnen rondlopen als in W139 of andere minder hiërarchische of educatieve kunstpodia. Het is fijn als we ook in een museum hedendaagse kunst gewoon in het hier en nu mogen beleven. De centrale zaal waarin het werk als een totaalinstallatie is opgesteld is een waar genot om in rond te dwalen. Het is een bouwplaats, knekelveld, poppenhuis, filmstudio, parkeerplaats, videoschuilhut en kermisattractie ineen.
Het werk van De Jong staat open voor interpretatie en reflectie. Toch leidt dat meestal tot dezelfde karakteristieke typeringen; ‘donker’, ‘carnavalesk’ en ‘morbide’. En nu we ons allemaal schuldig voelen over onze omgang met het milieu, valt het me op dat het materiaalgebruik van De Jong nu ook herhaaldelijk als ‘gevaarlijk materiaal’ wordt gekenschetst. Allemaal waar natuurlijk, maar tegelijkertijd is het styrofoam en polyurethaanschuim gewoon hetzelfde materiaal dat in onze huizen, kinderstoeltjes en auto’s zit. En de gemiddelde etalagepop die ik gewoonlijk tijdens een avondwandeling door de winkelstraten van de stad tegenkom, vind ik veel enger dan de figuren die De Jong in zijn installaties naar voren brengt. Ik vind ze eigenlijk wel aandoenlijk en speels. Onthand ook. Zowel letterlijk als figuurlijk.
Folkert De Jong gunt zichzelf de vrijheid om te spelen als een kind. Zijn nieuwste installatie is helemaal roze en doet me direct terugdenken aan de beruchte kindertelevisiepersonages ‘Theo en Thea’. Die associatie met de kinderlijke fantasie maakt de sculpturen van De Jong echter niet minder onschuldig of onwaar. Kinderen hebben vaak een scherpzinnig beeld van de volwassen wereld en kunnen haar tekortkomingen dan ook haarscherp blootleggen. En dat zien we terug in veel installaties van De Jong. Het is niet de kunstenaar die gestoord is. Het is de wereld die wij zo gewoon zijn geworden. Doodsbedreigingen, fysiek geweld, kortzichtigheid, frustratie, oproer, de macht van de massa, leugenachtigheid en grootspraak. In de media zijn we er aan gewend geraakt, maar in de kunst leidt het al snel tot ongemakkelijkheid.
Naast de installaties is er ook een meer intieme en minder verlichte ruimte waar naast enkele verstilde bronzen beelden de tekeningen van De Jong in salonopstelling boven en naast elkaar worden getoond. Tussen de vele schetsmatige tekeningen hangt ook een kleine zwart-wit foto van een jongetje dat door een volwassen man met een opgerolde krant fysiek wordt bedreigd en door zijn moeder in bescherming wordt genomen. Hoewel dit beeld, net als de installaties van De Jong slechts een geënsceneerde scene is, herken ik hier het gevoel dat ik zelf bij het werk van Folkert de Jong heb. De angsten en gruwelijkheden die de mens ervaart komen niet van zombies of buitenaards geweld, maar van onze naasten die op onverwachte momenten bedreigend of agressief uit de hoek kunnen komen op momenten dat we dachten veilig te zijn in een vertrouwde of zelfs plezierige omgeving.
We lopen allemaal met een houten ton over ons hoofd die ons enerzijds bescherming biedt tegen het kwaad en ons anderzijds het zicht op de werkelijkheid ontneemt. Een feestende menigte is misschien een vrolijk en veilig geheel voor wie daar deel van uit maakt, maar tegelijkertijd een bedreigende massa voor wie er buiten staat. In ‘Ministry of Fear/Foam’ wordt dat maar weer eens duidelijk. De tentoonstelling geeft niet zozeer een inkijk in de geestelijke toestand van de kunstenaar, maar in de ‘condition humain’ van onze samenleving, dat de weg regelmatig kwijt is en die tekortkoming in de regel compenseert met zelfvoldaan geblaat en geschreeuw.
Ministry of Fear/Foam van Folkert de Jong is nog te zien tot en met 7 mei 2023 bij Kunsthal KAde, Eemplein 77, (Eemhuis) in Amersfoort.