Lenin was a Mushroom en andere avonturen in M HKA
Video; het internet staat er vol mee. Kan het museum dan nog een tentoonstelling maken dat uit louter videowerken bestaat? In M HKA in Antwerpen neemt men de proef op de som door zich te concentreren op de jaren ’90, toen video toegankelijk werd voor een grote groep mensen waaronder kunstenaars. De resultaten van die audiovisuele uitbarsting zijn bijeengebracht in de tentoonstelling ‘Lenin was a Mushroom’.
De democratisering van video verliep parallel aan grote politieke veranderingen waarin autoritaire machten omver werden geworpen en ‘de gewone man’ toegang kreeg tot de media. Het leidde tot een reeks van gebeurtenissen van vliegtuigkapingen tot de val van de Berlijnse muur. Overal grepen burgers hun kans om het heft in eigen handen te nemen. De televisie speelde daarbij een grote rol en het journaal was niet zelden het doel van acties. Eigen verslaglegging maakte het daarbij voor individuen ook mogelijk om grotere wereldse onderwerpen aan te pakken.
Ook voor kunstenaars ontstond een nieuwe manier van communiceren. Ateliers werd verlaten en kunstenaars trokken, gewapend met camera’s, de wijde wereld in om er een nieuw portret van te schetsen. Dat leidde tot een veelheid aan vormexperimenten waarin ook het narratief een belangrijke rol kreeg. Het titelwerk van de tentoonstelling in M HKA is daar een treffend voorbeeld van. In de tv-mockumentary ‘Lenin was a Mushroom’ (Ленин – гриб) uit 1991 spelen kunstenaar/muzikant Sergey Kuryokhin en journalist Sergey Sholokhov onder één hoedje. Op de reguliere televisie in Leningrad wordt een interview opgevoerd. Daarin wordt op droogkomische wijze uiteen gezet hoe een samenraapsel van wetenschappelijke theorieën en historische documentatie tot de conclusie leidt dat Lenin door het nuttigen van hallucinerende paddenstoelen er zelf een werd en dat zijn lichaam voornamelijk bestond uit radiogolven. De absurditeit van het betoog benaderd de mediawerkelijkheid doordat de nieuwsgaring en deskundigheid van de beeldbuis tot in detail wordt geparodieerd. Vervalsing en origineel zijn voor de leek niet meer van elkaar te onderscheiden. Het is nog steeds een actueel gegeven in tijden van complottheorieën, politieke propaganda en de werking van social media.
Ook veel andere video’s gaan uit van een journalistiek of sociaal geëngageerd vertrekpunt. In de tentoonstelling hebben de afzonderlijke werken hun eigen ruimte, die wordt begrensd door gordijnstroken die van binnen zwart en van buiten wit zijn. Gele stippen navigeren de bezoekers van de ene naar de andere ruimte. Dat werkt heel goed en is niet alleen functioneel, maar het benadrukt ook de fluïde overgang van de ene denkbeeldige wereld in de andere. Elk werk heeft daarbij ook een eigen vorm van presentatie. Zo worden de persoonlijke conceptuele ideeën van Shilpa Gupta getoond op kleine oude televisieapparatuur en wordt de video van Pipelotti Rist natuurlijk als totale onderdompeling geprojecteerd op wand en plafond. Voor ‘dial H-I-S-T-O-R-Y’ van Johan Grimonprez is een lounge gecreëerd die uitnodigt om de gehele film (een beeldessay over vliegtuigkapingen) te bekijken. Nedko Sokalov gaat zoals gebruikelijk voor de maximale presentatie door drie beeldschermen in een totaalinstallatie te verwerken. Video wordt hier deel van een groter zelfportret.
In musea werken videoruimtes vaak moeizaam omdat bezoekers op een willekeurig moment in het werk terecht komen en zich als eerste afvragen hoeveel tijd het werk van hen vraagt, en of ze dat er voor over hebben met het oog op de rest van de tentoonstelling. Dat is zeker een probleem wanneer een video als oneindig plotloos beeld voortduurt. Gelukkig hebben we daar in deze tentoonstelling weinig last van. De meeste werken zijn niet al te langdradig en maken gebruik van verteltechnieken die we kennen van televisie. De aanwezigheid van humor en ironie en een persoonlijk perspectief maakt het kijken buitengewoon plezierig. Ook opvallend is de vrijheid die kunstenaars tentoonspreiden om hun eigen onderwerpen en vormentaal te kiezen, waarbij ook de werking van de kunst zelf ter sprake komt. Komt daar maar eens om in onze huidige tijd.
Wellicht kan deze tentoonstelling ook huidige kunstenaars inspireren om de gebaande politiek correcte paden te verlaten en het heft weer eens in eigen handen te nemen.
Lenin was a Mushroom – Bewegende beelden in de jaren 1990 is te zien tot en met 21 augustus 2022 in M HKA, Antwerpen.
Met werk van AMVK, Aernout Mik, Amar Kanwar, Andrea Fraser, Artūras Raila, David Claerbout, Gianni Motti, Gillian Wearing, Hänzel & Gretzel, Johan Grimonprez, Nedko Solakov, Pipilotti Rist, Rosalind Nashashibi, Rosângela Rennó, Şener Özmen en Erkan Özgen, Sergey Kuryokhin en Sergey Sholokhov, Shilpa Gupta en Stan Douglas.