Naar Moskou, in Moskou, door Moskou

De ‘headliners’ in het kunstcircuit zijn zo groot en centraal gelokaliseerd, dat je de alternatieve plekken al snel over het hoofd ziet. Deze zijn vaak buiten het centrum gelegen en dat betekent dat ook de reistijd een factor van betekenis wordt. Maar onze nieuwsgierigheid is groot en we zijn al eerder in Moskou geweest, dus die extra afstanden overbruggen we graag. We worden ook geholpen door enkele bevriende kunstenaars, die toevallig allemaal van Oekraïense afkomst zijn, maar al lang in Moskou wonen. Met een van hen hebben we afgesproken bij Garage omdat zij enthousiast was over de huidige tentoonstelling van Thomas Demand, die ze best nog een keer wil zien.

Maar we hebben net iets te laat afgesproken. We zijn nog wel welkom, maar het museum is de tentoonstelling al aan het inpakken We hopen nog op een alternatieve expositie of bezichtiging, maar er is niet zo veel te bekijken. Onze vriendin probeert nog te bellen met een curator van Garage, maar deze is niet in de buurt om ons te ontvangen. Desondanks hebben we een fijn gesprek met elkaar in het museumcafé.

De nieuwe architectuur van Rem Koolhaas/OMA in het Gorky Park is als schil gebouwd om een grotendeels afgebroken restaurant uit de jaren ’60. Een muur met een zomers mozaïek staat nog overeind in wat nu de entreehal is. Achter die muur kunnen we nog een blik werpen op een deel van de tentoonstelling Mirror Without Memory van Thomas Demand, die voor een belangrijk deel ook over dode ruimtes en modellen gaat. In de hal staat in een hoekje ook ook nog een televisie te draaien met een video uit de tentoonstelling Spirit Labor, waarin long-durational performance projecten naast elkaar worden getoond.

Maar ondanks de leegte op het moment van ons bezoek heeft Garage blijkbaar nog niet genoeg ruimte. Vanuit het museumcafé kijken we uit op een ander paviljoen in het park. Dit voormalige machine- en gereedschappenpaviljoen genaamd ‘Hexagon’ (1923) wordt nu ontmanteld en gaat Garage in de toekomst drie nieuwe tentoonstellingsruimten opleveren. Tevens zal het onderdak bieden aan de bibliotheek, boekwinkel en een café. Een maquette werpt alvast een blik op de toekomst.

Wat tentoonstellingen betreft kun je het komende jaar bij Garage terecht voor onder andere Anne Imhoff, die vorig jaar nog schitterde in Palais de Tokyo in Parijs. In de tuin komt een meditatieve installatie van Paweł Althamer. Ook Turner Prize winnaar Helen Marten staat op het programma. Bekende namen uit het internationale circuit vormen een belangrijk deel van het programma en de ambities van Garage. Naast de tentoonstellingen functioneert Garage ook als uitgever en distributeur van belangrijke publicaties over hedendaagse kunst. Voor Russische kunstenaars en publiek is Garage dan ook een belangrijke culturele verbinding met Europa.

We vervolgen onze route richting Red Oktober, de voormalige chocoladefabriek vlakbij GES-2 op het Bolotny-eiland in de Moskou-rivier. Sinds de leegstand in 2007 ontwikkelde het zich als een creatieve plek voor hipsters, kunstenaars, creatieve bedrijfjes, galeries en instellingen zoals de Moscow Biënnale en het Strelka instituut. Daarbij was het een belangrijke uitgaansgelegenheid in het centrum van de stad.

Nu maakt het een uitgestorven indruk. De ijspegels hangen aan de daken en er zijn geen galeries of andere expositieruimten die we kunnen bezoeken. Veel deuren zijn dicht. Alleen de kassa van het chocolademuseum lijkt open, maar we hebben niet de indruk dat er vandaag al iemand langs is gekomen. In de hal draait een oude jaren ’70 speelfilm op een televisiescherm. De clubs zijn dicht als gevolg van de coronamaatregelen, maar een snack of kop thee is nog wel te krijgen in de vele cafétjes. De werkplaatsen en bedrijfsruimtes op de bovenverdiepingen maken een verlaten indruk en er is behoorlijk wat achterstallig onderhoud. Na het vertrek van de fabriek waren er direct wilde plannen om hier triple A-appartementen te bouwen voor de allerrijksten. Laten we hopen dat het daar niet alsnog van komt.

Tijdens onze wandelingen door de stad ontdekken we Art4, dat zichzelf als museum voor hedendaagse kunst presenteert. Het bestaat vooral uit de collectie van entrepeneur Igor Markin die in zeer korte tijd meer dan duizend werken van Russische kunstenaars van de jaren ’70 tot nu heeft verzameld.. De curator neemt ons mee naar achter, waar de collectie in een huiselijke setting in meerdere ‘showrooms’ is uitgestald. Er wordt ons verzekerd dat het zonder uitzondering meesterwerken zijn. In de catalogus komen we veel bekende namen tegen: Kabakov, Bulatov, Prigov, Mikhailov, Komar & Melamid, Kulik en Osmolovsky, Ze zijn er allemaal bij. Maar het vriendelijke aanbod om op een later tijdstip met de verzamelaar zelf te komen spreken, laten we maar even voor wat het is. We zijn nieuwsgieriger naar de huidige tijdelijke tentoonstelling.

De tentoonstelling ‘In the Dust of this Planet’ toont veel jonge kunstenaars die door curator Alexander Burenkov bij elkaar zijn gebracht rond het idee van een mogelijk ‘post-cinema effect’. In de werken zie we wel veel dramatische gebaren waarbij lichteffecten en close-ups van afschrikwekkende details op niet al te subtiele wijze worden gehanteerd. Ook dierlijkheid, horror en het buiten wereldlijke zijn terugkerend onderwerpen. Veel installaties spelen zich in het donker af en zijn niet te fotograferen. De kwaliteit van het werk is wisselend.

Vaste bestemming in Moskou is Winzavod dat, gelijktijdig met Red Oktober en Garage, in 2007 werd opgericht als centrum voor hedendaagse kunst en inmiddels een eigen vermelding heeft op de richtingsborden in en rondom het Koersk station. Dat konden we ons van ons vorige bezoek niet herinneren. Winzavod is zoals vele kunstplekken gelegen op een voormalig industrieterrein (brouwerij Moscow Bavaria, later wijnmakerij) en een belangrijke cluster van galeries. Toch hebben we de indruk dat het aandeel hedendaagse kunst iets minder is dan voorheen. Ook de kunstboekhandel is verdwenen. Er is wel een winkel voor kunstschilderbenodigdheden, waar je ook gipsen koppen kunt kopen van zowel Grieks goden als Pablo Picasso.

Bij Ovcharenko Gallery (voorheen Regina Gallery) bekijken we de tentoonstelling ‘Coziness and Razumov’, een samenwerkingsproject van Ivan Razumov en de PPSS art group (Pavel Pepperstein en Sonya Stereostyrski). De tentoonstelling kijkt met een ironische blik terug op de ontbinding van de Sovjet Unie. Het werk doet inderdaad behoorlijk gedateerd aan. We zien veel ‘illustraties’ in de vorm van schilderijen, die als een open prentenboek in salonopstelling op de wanden bij elkaar zijn gehangen.

Ook pop/off/art gallery is een belangrijke galerie in Winzavod. Het vertegenwoordigt bekende Russische kunstenaars zoals Erik Bulatov, Olga Chernysheva, Irina Nakhova en Anatoly Osmolovsky. We bekijken vers werk van Vlad Kulkov dat onder de Portugese titel ‘Alucinao’ (hallicinatie) wordt gepresenteerd. Grootformaat vloeibare abstractie op papier en doek in een beperkt palet van verschillende inkten en verf. De landschappen zijn helaas niet sterk en hallucinerend genoeg om de grote witte ruimte van de galerie te vullen.

Helaas zijn niet alle galeries open op zondagmiddag, maar aan het eind van onze ronde kunnen we nog terecht bij 11.12 Gallery. Hier zien we ‘GO’ (vanuit het Russisch beter te vertalen als ‘Vooruit’) van Slava Ptrk. De tentoonstelling bestaat uit slechts drie werken waarin wordt gethematiseerd hoe onze bewegingsvrijheid wordt beperkt door geautomatiseerde verkeerssignalering. Een hoopje nog werkende voetgangersstoplichten vormen een vloersculptuur. Twee functionerende slagboompjes zijn een wandwerk dat op onverwachte momenten een kleine choreografie uitvoert om een nieuwe onderlinge verhouding te vinden. In een videowerk wordt een hardloper door een elastieken finishlijn onophoudelijk terug de stad in geworpen.

Later op de avond proberen we ook nog een bezoek te brengen aan Cube Gallery, dat sinds 2019 is gevestigd aan de zijkant van het Ritz-Carlton Hotel aan de voorname Tverskaya straat. Veel galeries zijn open tot 20 uur, dus ondanks de invallende duisternis zijn we nog op tijd. Maar helaas is er een tentoonstellingswissel. We kijken even snel rond, maar een van de drie medewerkers (die allen aan hun laptop zijn gekluisterd) heeft toch liever dat we gewoon weggaan. We herkennen de houding van de meer commercieel ingestelde galeriehouder die ons waarschijnlijk direct als ‘niet-klant’ heeft beoordeeld.

Buiten in de steeg komen we een onbedoeld werk van Slava Ptrk tegen. De grens van het toelaatbare is bereikt.