Street View – wat doen we nog in de openbare ruimte?

Viewmaster Projects startte in 2010, niet lang na de financiële crisis van 2008, toen de binnensteden met vele leegstaande winkelpanden een onzekere toekomst tegemoet gingen en de potentie ontstond voor nieuwe vormen van gebruik. Wie had kunnen bevroeden dat de enorme groei van de horeca en ander vertier zo’n vlucht zouden nemen? Grote delen van binnensteden zijn veranderd in commerciële genotscentra voor de nieuwe ‘consumens’ die weinig te kopen, maar veel te spenderen heeft. Lege stadspleinen zijn volle terrassen geworden. De meest wezenlijke veranderingen in de openbare ruimte vinden geleidelijk plaats en vallen ons nauwelijks op. Gelukkig bestaan er nog kunstenaars met een scherp oog op de dagelijkse realiteit.

In Street View wordt hun opmerkzaamheid gedeeld met een zo breed mogelijk publiek. Het is dan ook niet toevallig dat een overdekte winkelgalerij deel uitmaakt van het videoparcours. Het is de hoofdlocatie van de tentoonstelling, die elke avond van 8 tot 11 uur in het donker plaatsvindt. Als de winkels in een diepe slaap zijn en uitrusten van de dagelijks bestormingen, is het tijd voor kunst en voor reflectie. ‘Entre Deux’ heet het winkelcentrum en de entree is een oude poort naast de bekende boekwinkel Dominicanen, dat zich in de naastgelegen voormalige kerk bevindt en daarmee ook een samensmelting is tussen de oude stad en de nieuwe.

Entre Deux, dat drie verdiepingen telt, is ’s avonds een verlaten oord. Een desolate plek midden in de binnenstad. De audiovisuele reclame-uitingen zijn even stilgezet en maken plaats voor het licht van de projectieschermen in restetalages tussen de winkels. Het lichtschijnsel is zowel in het winkelcentrum als in de omliggende straten onze te volgen routewijzer in de tentoonstelling, hoewel de beschikbare app en QR codes ook een welkome aanvulling zijn in onze navigatie.

In de video’s op de tijdelijke schermen zien we opvallend vaak passanten voorbijkomen, zoals we ook zelf passanten zijn van het project. De keuze van de videowerken zijn afgestemd op de omstandigheden en hebben een verleidelijk dan wel laagdrempelig karakter. Verwacht hier geen zwaarmoedige trage kunstwerken die onze langdurige aandacht opeisen of gecompliceerde films met een narratief en plotwendingen. Veel werken zijn een direct commentaar op onze dagelijkse omgeving.

Zo toont Kuang Yu Tsui de openbare ruimte als speelterrein voor reactieve sportbeoefening. Een groep stadsduiven worden kegels wanneer je er een bowlingbal naar werpt. Afvalbergen worden beklommen. Hekjes, pylonen en straatmeubilair maken van de straat een atletiekstadion. We kennen het idee van een bekende Franse provocatieve ‘kunstenaar/activist’ die veel op social media rondgaat en waarvan ik de naam altijd vergeet (Thierry?).

In de video’s van Paulien Oltheten krijgen vergelijkbare obstakels een meer metaforische betekenis wanneer oudere mensen deze hindernissen moeten overwinnen om hun levenspad te vervolgen. Su Tomesen heeft straatverkopers uit andere wereldsteden het Maastrichtse winkelcentrum binnengebracht. Het project krijgt daarmee ook een globale dimensie, hoewel de beelden op zichzelf voor mij weinig toevoegen omdat het economische gebruik van de openbare ruimte universeel is. Commercie en consumentisme zijn hardnekkige virussen die nergens worden bestreden.

Interessanter wordt het wanneer kunstenaars zelfbewust een ingreep doen. Zoals wanneer Karel van Laere zich aan een touw door de openbare ruimte laat trekken en zich daarbij niets aantrekt van zijn omgeving, en van de slijtage aan zijn kostuum (die bij de video in de etalage is geplaatst en niet te koop is). Het is precies dat perspectief dat de wereld tot absurd verklaard. Niet de kunstenaar is gek, maar de wereld die kunstenaars produceert. Ook de bekende dronevideo’s van kunstenaar en cirkelvormige hardloper Jeroen Jongeleen zijn hier op hun plaats. Zowel bovenaan de trappen van Entre Deux als in de verlaten winkelstraat werken ze, zoals de videoklok van Maarten Baas, maar gelukkig ontdaan van enige vorm van functionaliteit en slapstick.

Van Kuang Yu Tsui zijn gelukkig ook andere videowerken te zien waarin zijn humoristische aanpak ook kan leiden tot een meer visuele kwaliteit. Bijvoorbeeld wanneer hij met een water lekkende kleding door ‘Nederland’ wandelt zich afvragend hoe wij hier onder de zeespiegel kunnen leven. Omstanders, voor wie dat vanzelfsprekend is, interpreteren zijn aanwezigheid meer als een wandelende regenbui. En in Taiwan ontregelt hij de straatrituelen met zijn magische blaasarm, waarmee hij rokjes van paspoppen kan doen opwaaien of straatafval weg blaast.

Douwe Dijkstra en Sebastian Diaz Morales trekken ook hun eigen plan. De video Green Screen Gringo van Douwe Dijkstra had ik, net als sommige andere werken, al eerder in tentoonstellingen gezien, maar werkt ook prima in dit winkelcentrum. Sebastian Diaz Morales steekt – gekleed in een onschuldig wit T-shirt – geheel onbevreesd in een rechte lijn de veelal overvolle straten van Jakarta over en is hier in Entre Deux geplaatst bij de roltrappen.

Jérôme Bucquet neemt de mediageilheid van omstanders onder de loupe door hun internetvideo’s van een rookbomincident in een voetbalstadion chronologisch op een rijtje te plaatsen. Het levert een tegelijkertijd caleidoscopisch en panoptisch beeld op. In abstracte vorm zou het in een naburige kledingwinkel als patroon op een jurkje of sjaal passen. Een vergelijkbaar werk van Dries Depoorter is buiten het winkelcentrum geplaatst. Hierin zijn beelden verzameld van mensen die het rode oversteeklicht negeren, ditmaal geregistreerd door bewakingscamera‘s. Het is een bevestiging van het idee dat ook autoriteiten steeds meer geobsedeerd raken door ons collectieve en individuele gedrag.

Een van de hoogtepunten in het programma is de multichannel video-installatie Sub Rosa van Sylvain Couzinet-Jacques. Hij  toont in close-up de gemoedstoestand van jongeren die elke avond op een plein in Madrid bij elkaar komen en ons hun onzekerheden en eenzaamheid tonen. De weergave in slow motion benadrukt het contrast tussen hun zelfbewuste narcistische imago en de eenzame onbestendige tragiek die er achter schuilgaat. De installatie bestaat uit 8 vensters en beslaat daarmee de hele wand van een pleintje bij de entree van het winkelcentrum. In combinatie met de bestaande architectuur wordt deze restruimte verheven tot een prachtige museale toonzaal. Zelfs het aanwezige afgeplakte vloerlicht komt me daardoor voor als een videowerk. De installatie dwingt de toeschouwer om werkelijk te kijken. Verderop in de stad is een kleinere versie van dit werk te zien op een pleintje waar Maastrichtse jongeren uitgaan. Daar kunnen we later op de avond zien hoe het kunstwerk het al snel moet afleggen tegen het beschonken lawaai van de straat. Daar zou het werk waarschijnlijk pas echt opbloeien na sluitingstijd van de cafés, wanneer er weer ruimte en tijd voor reflectie ontstaat.

Daarom wordt het videowerk Life goes on in Tehran van Siavash Naghshband vermoedelijk in een rustige steeg vertoond. De benen van anonieme zwembadgasten bewegen langzaam over de vloer van het zwembad en spiegelen de benen van voorbijgangers in de steeg. Het ‘wandelen’ wordt hier opgevoerd als onze belangrijkste activiteit. Zonder doel of eindbestemming. Zo bewegen wij ons door het leven, op weg naar het einde. Het is niet toevallig dat wij dat zo aangenaam mogelijk proberen te doen.

Street View is na het verschijnen van dit artikel helaas niet meer te bezoeken, maar hopelijk komt er een vervolg, waarin zich weer nieuwe omstandigheden zullen voordoen.

Street View, Viewmaster Projects @ Entre Deux en binnenstad Maastricht, 2-31 oktober 2021.

Met werk van Jérôme Bucquet, Sylvain Couzinet-Jacques, Dries Depoorter, Sebastian Diaz Morales, Douwe Dijkstra, Jeroen Jongeleen, Karel van Laere, Siavash Naghshbandi, Paulien Oltheten, Su Tomesen, Kuang Yu Tsui en studenten Maastricht Academy of Arts.