Uncertainty over de toekomst bij Stream(ing) Den Haag

Als ’embedded reporter’ bezoek ik de ‘opnamestudio’, beter bekend als tentoonstellingsruimte van Stroom. Er heerst een flinke dosis nervositeit op en rond de opnamevloer. Vooraf vindt er nog een korte doorloop plaats voor het eerste programma-item en er ontbreekt nog geluid bij een Zoom verbinding. Vrijwel iedereen die betrokken is bij de live-uitzending doet dat voor het eerst en loopt zenuwachtig rond. Beneden in de regiekamer lijkt er meer vertrouwen in de techniek en heerst er een zekere kalmte. De studioruimte en de regiekamer staan in verbinding met elkaar via headphones dus behalve de uitzending vindt er ook de nodige metacommunicatie plaats.

Dit is geen videoregistratie van een besloten bijeenkomst zoals we deze het afgelopen jaar vaak hebben gezien, maar een live-uitzending waarbij er al in de voorbereiding is nagedacht over een online programma en over het thema ‘vormgeven van de toekomst’. Zoals wel vaker het geval is, slaat ook dit thema van het Uncertainty Seminar terug op zichzelf. Is dit de toekomst? Op afstand communiceren met een publiek, dat je niet meer ziet en voelt?

Hoe zit dat publiek er bij? Met een laptop op de bank? Met een telefoon onderweg? Met of zonder koptelefoon? Staat het scherm op de voorgrond of is het een achtergrond bij een andere activiteit? Waar denkt de kijker aan? Hoe kunnen we interactie en een gevoel van gezamenlijkheid tot stand brengen?

Enkele weken geleden bezocht ik een online theatervoorstelling van Micha Wertheim in de schouwburg in Groningen. Dat wil zeggen: ik zat gewoon thuis op de bank en Micha Wertheim in een lege theaterzaal in Groningen. Volgens de livestream keken er circa 400 mensen van huis uit mee, waarvan ik er steeds drie tegelijkertijd onderaan in beeld zag, naast mijn eigen camerabeeld en de hoofdschermen waarop Micha zijn voorstelling live speelde. Afgelopen donderdag werd in een interview in De Volkskrant duidelijk dat de theatertournee één grote ‘mindfuck’ was. Het kwam er op neer dat we naar vooral ‘live’ naar onszelf hadden zitten kijken. De voorstelling ‘Niemand anders’ was geheel vooraf opgenomen, net als het ‘publiek’ dat gedurende de avond ‘at random’ voorbijtrok. Wertheim probeerde met dit experiment tegelijkertijd online een gevoel van saamhorigheid te creëren en ons te laten nadenken over het begrip ‘live’ in relatie tot het beeldscherm. Zoals steeds vaker in zijn voorstellingen worden wij daarbij op onszelf teruggewezen.

Tijdens de voorstelling van Micha Wertheim zag ik opeens mijn oud-docent van de KABK in de publieksbeelden voorbij ‘streamen’. En hij zwaaide! In de veronderstelling dat ik was herkend (of betrapt), zwaaide ik even kort terug, mij verwonderend over het toeval dat wij beiden vanuit onze woonkamers in Den Haag voor de voorstelling in Groningen hadden gekozen. Achteraf bleek het toeval niet te bestaan uit zijn live aanwezigheid, maar uit het feit dat hij -als onderdeel van het complot- zwaaide.

Ook dit Uncertainty Seminar laat weinig ruimte voor toeval en spontaniteit. Ik blader door het draaiboek dat als metronoom zal gaan fungeren. Shaping Time start met een online spel/quiz van ontwerperscollectief Oddkin. In de presentatie ‘Post-Mink: Farm or Non-farm’ volgen we de belevenissen van Mr. Horizont die zijn nertsenfokkerij door corona heeft moeten staken. Oddkin, dat zichzelf als nieuwslezers presenteert, maakt zich vooral zorgen om de geestelijke toestand van de nertsenfokker en de mogelijke toekomstige bestemming van de fokkerij als traumacentrum. In een visueel kaartspel (dat voor dit programma online interactief is gemaakt) volgen we in 5 hoofdstukken de vervolgstappen van Mr. Horizont die met behulp van ‘online voting’ door de kijkers mede wordt bepaald. De keuze uit twee opties verraad dat de kijker niet zo heel veel in de melk te brokkelen heeft. In de comments bij de YouTube livestream protesteert een kijker tegen de belachelijke aandacht die de nertsenboer krijgt. Toevallig ken ik de acteur die het personage speelt en lijkt me het spelelement duidelijk, waardoor ook deze reactie het vooroordeel bevestigt dat online publiek soms nogal goedgelovig is en situaties vooral gebruikt om eigen statements te maken volgens de leefregel ‘niemand luistert, iedereen spreekt’. De presentatie van Oddkin stemt, net als de voorstelling van Micha Wertheim, tot nadenken. Eigenlijk kunnen alle onderdelen vooraf worden opgenomen en afhankelijk van de ‘online voting’ worden ingestart. Dus hoe belangrijk is de live experience online?

Van kunstenaar Ana María Gómez López wordt de korte film Cosmos & Paleontology vertoond, waarin het begrip tijd wordt opgerekt met de oneindige ruimte van science fiction en het verste verleden, aan de hand van teksten van de paleontoloog en schrijver Ivan Efremov. In de opnamestudio kan ik het geluid bij de film nauwelijks horen, dus dat onderdeel is meer voor de kijkers thuis. Bovendien worden filmvertoningen natuurlijk ook gebruikt voor changementen ten behoeve van de volgende live situatie zoals het Zoom-gesprek dat straks met de maker wordt gevoerd en waarin we meer te horen krijgen over de achtergronden bij de film. Behalve de studiopresentatie van curator Lua Vollaard blijkt er ook nog een medecurator en -mediator Ilga Minjon te zijn, die ook thuis aan een beeldscherm zit en tevens de vragen van kijkers in de gaten houdt.

Ook de tweede film voltrekt zich grotendeels buiten mijn aandacht. Serpent Rain van Denise Ferreira da Silva & Arjuna Neuman is een trage film over de elementen geheugen, tijd, macht, cultuur en natuur, en eigenlijk net iets te lang voor een online programma. Net als de film van Ana María Gómez López lijkt het meer geschikt  voor een filmische zaalvertoning, waar de tijd even stil staat en waar de kijker de beelden kan ondergaan, dan voor de kortere aandachtsspanne voor het beeldscherm thuis. Ruimte en tijd zijn met elkaar verbonden en zijn actoren in onze perceptie, zoals Albert Einstein ons 100 jaar geleden al wist te vertellen. Hij zou een welkome gast kunnen zijn in dit programma.

Het live gevoel komt weer terug in een uitgebreid gesprek met Meenakshi Thirukode die vanuit India spreekt over haar feministische kunstpraktijk dat zich eerder in New York en momenteel in Delhi afspeelt. Behalve tijd lijkt ook afstand een rekbaar begrip. Uit niets kunnen we opmaken dat ze in een andere tijdzone of wereld leeft. Vlot en enthousiast vertelt ze over haar project Instituting Otherwise. Aan de hand van informele bijeenkomsten doet zij onderzoek naar andere samenwerkingsvormen waarin niet productie maar ondersteuning centraal staan. Daarbij raakt zij ook aan twijfel en onzekerheid dat het onderliggende thema is van de seminars. En aan non-productiviteit, dat ook een van de thema’s is in het huidige programma van Stroom. Zij hoopt over enkele maanden ook naar Den Haag te komen om als resident in de Stroom bibliotheek te verblijven.

Het programma wordt afgesloten met een performance van beeldend kunstenaar, componist en dj Joeri Woudstra. Samen met grafisch ontwerper Robbie Barrat heeft hij een installatie gemaakt waarin door een computerprogramma een volledige zonsondergang wordt gegenereerd op basis van de oneindige verzameling zonsondergangsfoto’s die op internet rondzwerven. De opstelling bestaat uit een verzameling oude videobeeldbuizen waarvoor Woudstra zijn dj-set heeft geïnstalleerd. Vrijwel het gehele seminar zit of ligt Woudstra in zijn opstelling om zich voor te bereiden op zijn geluidsperformance die grotendeels op improvisatie is gebaseerd. De uitvoering is een passende afsluiting waarin we weer geheel tot onszelf kunnen komen.

Of waren we dat al en was ook hier de bijeenkomst niet meer dan een waanvoorstelling? Wanneer komt er een eind aan de onzekerheid die toekomst heet?

Uncertainty Seminar: Shaping Time was op zaterdag 20 maart 2021 te zien als live streaming event.

Een samenvatting wordt binnenkort online gezet. De volgende Uncertainty Seminar staat gepland in oktober (onder voorbehoud van de toekomst).