Mondriaan Fonds schaft het kunstenaarsinitiatief af

Vooraf werd de YouTube sessie aangekondigd als een interactieve live bijeenkomst met ruimte voor vragen vanuit het veld. Maar dan moest je je wel vooraf aanmelden. Ook de vragen ontving het Mondriaan Fonds het liefst op voorhand. Tijdens de presentatie bleek dat dat nodig was omdat het Mondriaan Fonds een ‘goed antwoord’ wilde hebben op de vragen. Van een direct gesprek of een informele bijeenkomst met vakgenoten was in ieder geval geen sprake.

Het lege Pakhuis De Zwijger werd afgehuurd voor een persconferentie in crisistijd. Directeur Eelco van der Lingen trad op als premier van het land met projectbegeleider Douke IJsselstein als Minister van Accountmanagement. Het videobeeld was een exacte visuele kopie van de nationale persconferenties zoals we die de afgelopen maanden via de televisie hebben aanschouwd. In het midden van het beeld stond geen gebarentolk maar moderator Ruben Maes (van beroep veelgevraagd dagvoorzitter). De enscenering kon bijna niet afstandelijker en ging een stuk verder dan de huidige anderhalvemetersamenleving vereist. Het Mondriaan Fonds wilde zich niet naast, maar tegenover het werkveld opstellen. Met een levensgrote powerpoint met de nieuwe terminologie als achtergrondbeeld, drie vaste camerastandpunten en kantoorplanten in de hoeken, als achtergrondvulling bij de close-ups van de twee sprekers.

Zo ontstond een statisch podiumbeeld dat, geheel in strijd met de gepropageerde Code Diversiteit, bestond uit drie blanke middelbare functionarissen (gekleed in gereformeerd zwart) die uitleggen hoe het moet. De moderator verving de gebarentolk en maakte met handgebaren de meest levendige indruk van de drie, maar daar was hij dan ook voor ingehuurd. Op geen enkele wijze kon uit het beeld worden opgemaakt dat de bijeenkomst iets met het creatieve beeldende kunstklimaat te maken had. Zelfs de woorden kunst, kunstwerk of kunstenaar werden tijdens de presentatie niet of nauwelijks uitgesproken. De drie glaasjes water op de katheders waren half vol, of half leeg (voor hen die hoopvol vanachter hun eigen computerscherm meekeken). Het beeld maakte ook uren later nog diepe indruk op mij. Ik kon die nacht de slaap niet vatten.

Tot zover het beeld. Nu de inhoud…

Het Mondriaan Fonds wil het gehele werkveld van de hedendaagse beeldende kunst bedienen en heeft daarvoor enkele bestaande regelingen herzien. De meerjarensubsidie voor presentatie-instellingen en de nog jonge regeling voor kunstenaarsinitiatieven zijn samengevoegd tot een ‘bijdrage voor kunstpodia’. Het begrip ‘presentatie-instelling’, dat door het Mondriaan Fonds enkele jaren geleden zelf werd geïntroduceerd, blijkt door ‘niemand’ te worden begrepen en ook ‘kunstenaarsinitiatief’ bevat te veel lettergrepen om door de gemiddelde burger te kunnen worden gehanteerd. ‘Kunstpodia’ moet aan dat probleem een einde maken, hoewel hiermee direct weer een nieuwe complicatie wordt gecreëerd want het woord podia wordt in het land met podiumkunsten geassocieerd. Dus de veronderstelling dat theaters en concertzalen ook onder deze regeling zullen vallen, is snel gemaakt.

De regeling Bijdrage Programma’s Kunstpodia is hiërarchisch opgebouwd en bestaat uit:

Kunstpodium Start – kleine initiatieven en experimentele programma’s van een jaar. Bijdrage: eenmalig 25.000 euro, 10% andere inkomsten.

Kunstpodium Basis – voor kleine professionele organisaties. Bijdrage: 110.000 euro per jaar voor twee kalenderjaren, 30% andere inkomsten.

Kunstpodium Pro – voor professionele organisaties van lokaal tot (inter)nationaal niveau. Bijdrage: 175.000 euro per jaar voor drie kalenderjaren, 50% andere inkomsten.

Kunstpodium Breed – voor een ‘volwaardig’ professionele organisaties. Bijdrage 275.000 euro per jaar voor vier kalenderjaren, 50% andere inkomsten.

Eelco van der Lingen moet direct bekennen dat de subsidie voor Kunstpodium Breed waarschijnlijk niet zal worden uitgekeerd omdat geen enkele organisatie in Nederland aan de voorwaarden voldoet. Het moet dan ook vooral gezien worden als een ‘ambitie’, met buitenlandse voorbeelden in gedachte. Nog steeds wordt geconstateerd dat hedendaagse kunst te weinig publiek bereikt en dat de schuld daarvoor bij de kunstinstellingen zelf moet worden gezocht. Ik denk dat de verdwenen thema’s ‘algemene ontwikkeling’ en ‘kunst en cultuur’ binnen het reguliere onderwijs en onze nationale focus op entertainment en consumentisme er toch ook iets mee te maken zullen hebben, maar de politieke opdrachtgevers van het Mondriaan Fonds zien dat natuurlijk anders. Terwijl de meeste kunstmusea met hun ‘blockbusters’ van laagdrempeligheid door hun hoeven zakken en kunstenaars tot de meest open en toegankelijke professionals behoren die ik ken, blijft de boodschap nog steeds: jullie doen het niet goed en we moeten jullie als strenge vader toespreken. Er wordt verwacht dat organisaties zoveel mogelijk met zichzelf bezig zijn. Ze moeten vooral nadenken over wie ze zijn en over hoe ze meer draagvlak kunnen (lees: moeten) creëren. Dromen wordt niet getolereerd. Zelfreflectie is het codewoord. De nadruk ligt op de Fair Practice Code, Code Cultural Governance en het paradepaardje: Code Diversiteit & Inclusie. Allemaal zaken die de overheid niet kan realiseren in de rest van de maatschappij en daarom op de kunsten wordt verhaald, als tegenprestatie voor een kleine financiële bijdrage. De kunsten zijn het laatste stukje maakbare samenleving en dat zullen ze voelen ook.

Bedrijfsvoering

De hele presentatie blijkt gewijd aan bedrijfsvoering. Voor alle deelregelingen zijn ook andere financiële bronnen vereist en er wordt op tenenkrommende wijze gesproken over waar dat geld vandaan moet komen. Misschien heb je nog een rijke oom of tante, of kapitaalkrachtige ouders. Ja echt, het is maar weer gezegd! [ video 00:16:23 ] We weten natuurlijk allemaal dat met eigen inkomsten de provincie, het stadsbestuur en de museumjaarkaart worden bedoeld. Organisaties die ook heel graag meedenken over andermans bedrijfsvoering en beleidsprioriteiten. Ook heeft het Mondriaan Fonds liever niet meer dat je als kleine organisatie een eigen ruimte beheert en moet onderhouden, dat kost te veel geld. Nomadisch of online, ja graag.

Daarnaast worden er snel oplopende eisen gesteld aan de professionaliteit van de organisatie. Om aan alle criteria te voldoen moet ongeveer de helft van het toegekende subsidie worden besteed aan cao-regelingen en een leger aan managers (Diversiteit, Inclusie, Fair Practice, bestuur), social media specialisten, marketingprofessionals, doelgroepenexperts, lobbyisten, en een goede boekhouder. Het lijkt me ook wijs om een organisatiedeskundige en diverse externe adviesbureaus in te schakelen. Zes kunstenaars rond een keukentafel wordt niet meer gezien als een vorm van organisatie.

Het Mondriaan Fonds wil streng zijn. Zij wil niet adviseren of ondersteunen, maar toetsen. Alle aanvragers worden over dezelfde kam geschoren en tegen elkaar uitgespeeld, met een ranglijst als resultaat. Wanneer er een administratieve fout wordt geconstateerd (of een KvK inschrijving dat niet meer recent blijkt) wordt de aanvraag op formele gronden afgewezen. Met de regeling zal het fonds een definitief einde maken aan zelforganisatie, bottum-up initiatieven en alternatieve praktijken.

Ook legt het Mondriaan Fonds de verantwoordelijkheid voor de noodzakelijke ambities geheel bij de aanvrager. Bedenk zelf in welke categorie je thuis hoort. Elke verkeerde inschatting of verwachting zal tegen je worden gebruikt. Heb je Pro aangevraagd en vind de commissie je meer Basis, dan heb je een gebrek aan zelfkennis en lig je er eigenlijk al uit. Hetzelfde geldt voor organisaties die kritisch staan ten opzichte van de opgelegde codes Fair Practice, Cultural Governance en Diversiteit & Inclusie. Het is slikken of stikken. Ook de vergelijking met Michelin sterren wordt gemaakt, want kunst is een tak van sport en dient competitief te worden opgevat. Het is een beetje zoals het televisieprogramma DWDD met kunst om ging, wie scoort is the man, succes is een keuze. En altijd meetbaar.

Kunstpodium Start

Verreweg de belangrijkste categorie is Kunstpodium Start. Dit is de enige categorie waar kunstenaars nog enige invloed hebben en waar kunst en experiment het nog kunnen winnen van bedrijfsvoering. Er zijn maar liefst 13 toekenningen te vergeven. In eerste instantie zou je denken dat het een stedelijke regeling is. In Den Haag, de stad waar ik woon, zijn meer dan 30 van dergelijke initiatieven en ik kan er met gemak 13 opnoemen die denken aanspraak te kunnen maken op deze regeling en oprecht teleurgesteld zullen zijn wanneer hun aanvraag wordt afgewezen.

[ Den Haag: Billytown, Quartair, Trixie, Aether Haga, …ism project space, Page not Found, The Bacony/Susan Bites, SeeLab, iii, Parts Project, LocatieZ, Ruimtevaart, Annastate, Satellietgroep; …oeps dat zijn er al 14 ]

Maar deze 13 kleinste subsidies zijn niet voor een stad als Den Haag of Rotterdam bedoeld, maar voor heel Nederland! Hoe kan het Mondriaan Fonds dan beweren dat zij het gehele terrein van de hedendaagse kunst in Nederland denkt te bedienen? Kunstpodium Start en Basis blijken slechts marginale regelingen die niet uitgaan van de diepe behoefte aan continuïteit en verdieping zoals die wordt gevoeld binnen het werkveld. Een éénjarige regeling betekent bovendien dat de helft van de 13 toegekende initiatieven er op kan rekenen dat zij een jaar later weer met lege handen staat. Deze regeling is met name bedoeld om vernieuwende initiatieven mogelijk te maken en kan nooit een basis zijn voor een rijk en gevarieerd hedendaags kunstaanbod. Het is meer een tombola van pilotprojectjes, een kweekvijver voor alles wat hip & happening wil zijn. Voor zolang het duurt.

Kunstpodium Basis

In de categorie Kunstpodium Basis zijn dit jaar maar liefst 10 tweejarige subsidies te verdelen. Dat is minder dan 1 per provincie (en de overzeese gebieden doen ook mee), ofschoon de besturen van Drenthe en Brabant door voortaan alleen te spreken over ‘vrije tijd’ en ‘toerisme’ al hebben aangegeven het bestaan van hedendaagse kunst niet meer te erkennen. Er zijn zeker 150 presentatie-instellingen verspreid over het land die voor Kunstpodia Basis in aanmerking komen. En dan is er nog de regeling Pro, dat ervan uitgaat dat 6 professionele locaties voor beeldende kunst in Nederland voldoende zijn voor een divers aanbod. We mogen er vanuit gaan dat al bekend is welke instellingen dat zullen zijn. Tussen de regels door wordt duidelijk dat de regeling meer gericht lijkt met een aantal erkende instellingen als Witte de With, Framer Framed, Marres of de Vleeshal als voorbeeld. Zij hoeven zich het minst zorgen te maken omdat zij als een van de weinigen aan alle criteria zullen voldoen of in de BIS regeling vallen. Bovendien kunnen organisaties die nog lopende ondersteuning hebben eerst de kat uit de boom kijken en anderen de kastanjes uit het vuur laten halen.

Het Mondriaan Fonds heeft voor de zekerheid de eerdere toekenningen (van de oude regeling) van haar website gehaald om de indruk te wekken dat er met een schone lei wordt begonnen en iedereen dus evenveel kans maakt. Wanneer u even met mij mee googled op ‘Meerjarenprogramma’s Presentatie-instellingen’ komt u vanzelf op een 404-page not found melding uit.

Terug naar Start

Ik maak me grote zorgen om het netwerk van kunstinitiatieven in het land dat juist solidair wil zijn met elkaar en die samen de hedendaagse kunst in Nederland vorm geven. Dat zijn de plekken waar kunstenaars zich thuis voelen en waar vele kunstprofessionals zich voor willen inzetten. Maar deze groep is niet in de positie om een tegengeluid te laten horen. Zij zijn volledig afhankelijk van deze regelingen en zullen alle eisen zonder morren accepteren en omarmen, ook als de criteria van de verschillende fondsen elkaar tegenspreken. Er is geen keus.

Nieuwe Vide, VHDG, Expoplu, De Appel, SYB, MAMA, Sign, Het Resort, PrintRoom, Club Solo, A Tale of a Tub, Tetem, W139, Extrapool, Kunstvereniging Diepenheim, PuntWG, Hotel Maria Kapel, Nest, Paradox, Het Wilde Weten, WhatSpace, Fundament, 38CC, Onomatopee, 1646, Nieuw Dakota, Omstand, San Seriffe, LIMA, Worm, EXbunker, Billytown, PARK, B32, Noorderlicht, KunstpodiumT, Rozenstraat, VierVaart, MU, Rib, Motel Spatie, Kunstverein, Casco, P////AKT, Trixie, Concordia, Horizontaalverticaal, Rongwrong, Melklokaal, Greylight Projects, BAK, Corridor, Plaatsmaken, Kunstfort bij Vijfhuizen, TAAK, Ateliers ’89, Instituto Buena Bista en al die anderen die dan weer eens wel maar vaker niet worden ondersteund, kunnen hun borst natmaken en vrezen voor hun bestaansrecht. Alleen de regionale spreiding zal een aantal van hen kunnen redden omdat de zogenaamde landelijke dekking moet worden waargemaakt.

Zij zullen uit overlevingsdrang gedwongen worden om elkaar als concurrenten te zien in dit Monopoly spel. “Terug naar Start. U ontvangt geen 200 gulden.” Eindelijk begrijp ik waarom deze spelregel op een zogenaamde ‘KANS-kaart’ stond. De kaart zette je lelijk op achterstand in het verwezenlijken van het doel van het Monopoly: verwerving van grootkapitaal en uitzuigen van je medespelers.

Al deze kunstinitiatieven kunnen met gemak uit de regeling Kunstpodium Basis of Start worden geknikkerd zodra zij niet mee doen met de van bovenaf opgelegde politieke beleidsdoelstellingen of wanneer zij zich kritisch en onafhankelijk willen opstellen en hun eigen koers willen varen. Als ze slim zijn komen alle kunstenaarsinitiatieven volgende week gezamenlijk bijeen en besluiten ze zelf, middels een ludiek spel, welke 13 een Start- en welke 10 een Basisaanvraag zullen voorbereiden. Dan kan de rest zich met het programmeren van kunst bezighouden.

De deadline voor de regeling Kunstpodia is 6 juli, maar het advies is om niet tot het laatst te wachten want de helpdesk van het Mondriaan Fonds is in het weekend daarvoor gesloten. Dus u heeft praktisch gezien nog 4 weken om uzelf opnieuw uit te vinden en dat overtuigend op papier te zetten, en alle papieren nog eens goed na te lopen.