Hoogtij, de geschiedenis van de Haagse rondgang – deel 1

De kunstenaarsinitiatieven

Na HCAK (Haags Centrum voor Actuele Kunst) dat in 1996 noodgedwongen moet sluiten en Maldoror dat tot 1995 in een vroegere drukkerij aan het Hoge Zand kunst en literatuur programmeert, wordt Quartair in 1992 opgericht. Een groep academieverlaters van de KABK (waaronder Pietertje van Splunter, Jessy Rahman, Jens Domela Nieuwenhuis en Thom Vink) neemt een voormalige broodfabriek aan de Toussaintkade in gebruik als ateliergebouw en tentoonstellingsruimte. De expositieruimte wordt periodiek ook door Stroom hcbk gebruikt voor grotere presentaties. De samenwerking van kunstenaarsinitiatieven begint halverwege het decennium, wanneer er een cluster van alternatieve plekken ontstaat rondom de Boekhorststraat in het oude centrum. Ooit een ruige uitgaansstraat met knokfilm-bioscopen, theaters, kroegen, seksueel vertier en cruisend autoverkeer, maar eind jaren ’80 grotendeels achtergelaten in leegstand en volledig uitgewoond. De winkelpanden zijn een ideale plek voor kunstenaars om te experimenteren met pop-up exposities en andere initiatieven. Aan het eind van de winkelstraat vestigt zich Luxus, vernoemd naar Joseph Beuys’ statement ‘Kunst ist Luxus’. Een groep jonge kunstenaars (w.o. Machiel van Soest, Jan-Maarten Luursema, Roeland Langendoen, Channa Boon, Lisette Stuifzand en Rob van Herwerden) exposeren in een winkelruimte eigen werk en dat van kunstenaars die ze interessant vinden. In diezelfde periode openen Pnin, Patricia Pattipeilohy en Renate Boere Galerie Liter in een nabijgelegen pand in de straat. Later sluit ook Hester Scheurwater zich aan. Hun idee is om kunstenaars uit te nodigen die de gehele ruimtes transformeren tot een compleet nieuwe ervaring. Een jaar later wordt om de hoek op het Buitenom Keller geopend, waar behalve beeldende kunst ook ruimte is voor performance en live muziek. Daarna volgt de Ooievaar dat wordt opgericht door Ramon Ottenhof, die als startend kunstenaar een ruimte zoekt om te exposeren.

Met ervaring in de kraakbeweging zoekt Ottenhof in 1995 contact met de gemeente om een verlaten winkelruimte in de Nieuwe Molstraat te gebruiken. Er ontstaat een goede relatie met de gemeente die hem voortaan op de hoogte houdt van leegstaande winkelpanden in het centrum van de stad en hem in de gelegenheid stelt om het beheer ervan tijdelijk over te nemen. In 1997 wordt Liter ook overgenomen door Ramon Ottenhof. Omdat mede-oprichter Pnin de naam Liter wil behouden, doopt Ottenhof het pand om tot 1646. Ook wordt het pand door Ottenhof gesplitst in vier afzonderlijke verdiepingen met een eigen profiel en programma. De zolder heet On Top en wordt benut door academiestudenten. De eerste verdieping die tijdens de laatste expositie van Galerie Liter volledig geel geschilderd wordt, heet vanaf dan Het Gele Concept, bestemd voor kunstenaars die daarmee uit de voeten kunnen. Er komt een kettingprogrammering van exposanten die de ruimte na gebruik zelf doorgeven aan andere kunstenaars. De begane grond is er voor de reguliere 1646-programmering en in de kleine ondergelopen kruipruimte De Kelder kan anoniem worden geëxposeerd op een brede houten plank vlak boven het grondwater. Mat Vaassen maakt een expliciete tentoonstelling die tegelijkertijd in Luxus, 1646 als de Ooievaar plaatsvindt. Op last van politie moeten de etalages worden geblindeerd. De afterparty, met feestelijke Hollandse vlaggetjes waarop ‘kanker’ geschreven staat, is in de spiegelzaal van Luxus.

Ottenhof krijgt regelmatig nieuwe panden aangeboden. De reeds in gebruik genomen locaties geeft hij dan door aan andere kunstenaars waardoor het netwerk van initiatieven zich verder vertakt. Zo wordt aan de Paviljoensgracht op de hoek met raamprostitutiesteeg Doubletstraat de expositieruimte Hot Red International ingericht. In de Boekhorststraat komt ook nog Hotel Den Haag waar exposanten van buiten de stad kunnen worden ondergebracht. Het idee bestaat er uit dat kunstenaarsinitiatieven in Den Haag bevriende initiatieven uit andere steden uitnodigen om er exposities te maken. Zo nodigt Maldoror bijvoorbeeld het kunstenaarsinitiatief Artis uit Den Bosch uit.

De Haagse Rondgang

De openingen van de tentoonstellingen worden maandelijks op donderdagavond op elkaar afgestemd waardoor men van het ene naar het andere initiatief kan lopen. Ramon Ottenhof ziet de mogelijkheid om deze gezamenlijke openstelling uit te bouwen tot een tweemaandelijkse gebeurtenis waarmee publiciteit kan worden gegenereerd en meer publiek kan worden getrokken. Eerdere pogingen door Pnin in die richting waren mislukt omdat andere initiatieven nog druk bezig zijn met hun eigen oprichting. In het voorjaar van 1998 laat Ottenhof op de kruising Boekhorststraat, Nieuwe Molstraat een bos bloemen ontluiken onder toezicht van drie videocamera’s die zijn verbonden met televisieschermen in Luxus, de Ooievaar en 1646. Met deze manifestatie, Spring, gaat de Haagse Rondgang officieel van start. De bedoeling was om de bloemen met behulp van warmtelampen nog dezelfde avond te laten bloeien. Er was een vergunning geregeld om de kruising met hekken af te zetten en er een partytent te plaatsen. Vlak daarvoor vindt er nog een beroving plaats naast de seksshop op de hoek van de kruising waardoor al snel een grote witte Mercedes van de seksshop-eigenaar en een ambulance de kruising moeten passeren. Wanneer Ramon Ottenhof en Roeland Langendoen aan het eind van de avond de hekken afvoeren, worden zij staande gehouden door nerveuze politieagenten met getrokken pistool die niet op de hoogte zijn van de vergunningverlening en Ottenhof meenemen naar het bureau.

Ottenhof weet ook de reguliere galeries Ramakers, Seasons, Kaliria, Van Kranendonk, Nouvelles Images, Maurits van de Laar en kunstenaarsinitiatief Quartair te overtuigen om aan de rondgang deel te nemen. Om de beurt wordt een kleine rondgang en een grote rondgang georganiseerd. De kleine rondgang is de maandelijkse gezamenlijke opening van de zogenaamde ‘vastgoedgroep’, de kunstenaarsinitiatieven die voortkomen uit de contacten met de gemeente. Elke twee maanden sluiten de galeries aan en is er sprake van een grote rondgang door het actuele kunstaanbod in Den Haag. Met een gezamenlijk mailingbestand worden zo veel mogelijk flyers in de stad verspreid. Met name de kunstenaarsinitiatieven zorgen ervoor dat er tijdens de rondgang speciale extra events plaatsvinden: openingen, finissages, performances, lezingen, muziek, eetfestijnen en afterparties. Zo neemt Ottenhof zelf een duik in het grondwater in de kelder van 1646; de actie kan via een beeldscherm op een hogere verdieping worden gevolgd. Galeries zorgen er voor dat hun exposanten tijdens de rondgang aanwezig zijn. Er komt een beweging op gang waardoor kunstenaars steeds vaker bij elkaar gaan kijken en er gesprekken ontstaan. Tijdens een wekelijkse kunstenaarslunch wisselen onder andere Ottenhof (1646) en Van Soest (Luxus) nieuwe ideeën uit. Ook de oudere kunstenaars maken dankzij de Haagse Rondgang kennis met een nieuwe generatie collega’s. Een scene wordt geboren. Er ontstaan steeds meer onderlinge verbindingen tussen de verschillende initiatieven en het organiseren van nieuwe projecten werkt aanstekelijk. Ook weet Ottenhof zonder enige kennis van subsidieregelingen een spontane bijdrage bij directeur Lily van Ginniken van Stroom los te peuteren om enkele basiskosten te dekken. Na een brandje op de Zuidwal wordt er onder andere een glasverzekering voor de winkelpandjes van betaald. In 1999 wordt ook gezamenlijk deelgenomen aan de Kunstvlaai, de alternatieve kunstbeurs voor kunstenaarsinitiatieven dat als counter-event tegenover de KunstRAI op het Westergasterrein in Amsterdam wordt georganiseerd.

Wie is Peter Cleutjens?

Om het evenement kracht bij te zetten wordt al vanaf de tweede editie de Peter Cleutjens Award ingesteld, een wisselprijs voor de beste presentatie tijdens de rondgang. De prijs wordt door Ramon Ottenhof naar een bevriende Amsterdamse kunstenaar vernoemd omdat hij toevallig bij 1646 bezig is met een muurschildering en de naam goed aansluit op het relativerende karakter van de prijs. Achterliggend doel van de prijs is om prominenten uit de kunstwereld in de jury te krijgen en hen het nieuwe elan in Den Haag te laten ontdekken. De eerste jury bestaat uit het ‘roosentrio’ Arno van Roosmalen (TENT, Rotterdam), Ad van Rosmalen (Lokaal 01, Breda) en kunstcriticus Roos van Put. Vele anderen zullen volgen waaronder critici Lucette ter Borg, Wilma Suto (Volkskrant), Janneke Wesseling (NRC) en museumdirecteuren Wim van Krimpen (Gemeentemuseum) en Bart de Baere (S.M.A.K., Gent). Ottenhof lukt het als enthousiast brievenschrijver om een breed scala aan kunstprofessionals op de been te krijgen waardoor er ook in landelijke kranten over wordt geschreven. Het unieke experimentele karakter van de rondgang wordt er in als voorbeeld gesteld voor andere steden.

Menig jurylid verbaast zich over het levendige kunstklimaat in Den Haag. De door Ottenhof vervaardigde award bestaat uit een betonnen blok met een open ijzeren tulpvormige opbouw dat opnieuw verwijst naar de beoogde bloei. Van de winnaars wordt verwacht dat zij de prijs als wisseltrofee in de expositieruimte tentoonstellen tot de volgende rondgang. Ook Peter Cleutjens zelf verschijnt af en toe ten tonele tijdens de rondgang.

De rondgang is dan inmiddels verhuisd naar de zondagmiddag om beter aan te sluiten op de openingstijden van de deelnemende galeries. De prijs wordt elke keer op een andere eindlocatie uitgereikt en zorgt er voor dat er een gezonde competitie plaatsvindt tussen de verschillende deelnemers. Tijdens de prijsuitreiking bij galerie Nouvelles Images ontploft er een bommetje dat door een performancekunstenaar in een prullenbak is aangestoken, tot ontsteltenis van galeriehouder Erik Bos.

Onder de paraplu van de Haagse Rondgang breidt het kunstenaarsinitiatievencircuit in Den Haag zich verder uit. 1646 wordt overgenomen door Huib Haye van der Werf en Robert Jan Verhagen, die ook de coördinatie van de rondgang overneemt.  Meier Van Eijsinga opent aan de Stille Veerkade een initiatief. Later komen daar nog Suite en De Ruimte aan de Zuidwal bij, Tessa Bekker opent Move aan de Gedempte Burgwal er kan er wordt gechilled in de Psi bar. In broedplaats De Illusie aan de Casuaristraat worden exposities en events geprogrammeerd in respectievelijk Het Archief (later Voorheen Het Archief) en in De Witte Ruimte. En dan is er nog de SCSI/bar waar de afterparty kan plaatsvinden en optredens plaatsvinden van o.a. BMB con. Later wordt de SCSI/bar omgedoopt tot SCSI-cell en spelen er bandjes.

De permanente tijdelijkheid

Omdat veel panden in tijdelijk beheer worden gegeven, is er een voortdurende wisseling van deelnemende initiatieven. Panden worden regelmatig door de eigenaar opgeëist en initiatieven moeten dan weer op zoek naar een ander onderkomen of stoppen. Galerie Keller heropent in het souterrain van Het Paard.

Marie-José Sondeijker volgt Meier Van Eijsinga op onder de naam Zapf Dingbats. Frans van der Steen tovert het voormalige Galerie Orez (bekend van de Zero beweging) aan de Paviljoensgracht om tot Galerie Sophie. Hot Red International wordt Hot Red Lokaal (en later Hot Red Hotel, Hot Red, Red Hot en GUM) waar Jacqueline Heerema gaat programmeren en gaat werken met de directe omgeving. Pierre Sondeijker neemt de Ooievaar over en verandert de naam in Mx0 (Mx-nul). Hier stelt kunstenaar Harold de Bree een serie van acht nagemaakte machinegeweren tentoon. Dat gaat goed tot aan het einde van de expositieperiode wanneer de politie binnenvalt om de nepwapens te confisqueren en te vernietigen. Ook de zwart geschilderde bierblikjes, die als munitie dienst doen, worden meegenomen. Regelmatig wordt er over de rondgang gepubliceerd in de Haagsche Courant waar Roos van Put als kunstcriticus werkzaam is en de ontwikkelingen nauwgezet volgt. Er is leven in de brouwerij. Wanneer de woningbouwvereniging het pand terug claimt, wijken de kunstenaars uit naar Ypenburg waar ze de leegstaande verkeerstoren van het voormalige vliegveld kraken om er events te organiseren.

De organisatie

Marie-José Sondeijker neemt in 2000 de organisatie van de Haagse Rondgang over. Ottenhof blijft betrokken bij de Peter Cleutjens Award. Sondeijker was al vanaf het begin als ontwerper bij de rondgang betrokken. Vanaf de start van de tweemaandelijkse grote rondgang worden er flyers gemaakt die door Sondeijker onder de naam BuroLamp worden ontworpen en in het begin nog als zwart-wit kopieën in de stad worden verspreid. Ook worden er A3-raamposters geprint met een plattegrond zodat je vanaf elke locatie kunt zien hoe je je route kunt vervolgen. Het blijft wel een hele klus om alle informatie van de deelnemers op tijd te verzamelen. Een terugkerend probleem dat nooit zal veranderen en nog steeds speelt bij de organisatie van Hoogtij, de opvolger van de Haagse Rondgang. Wanneer er enige subsidie komt om de Haagse Rondgang te organiseren, worden de uitnodigingen met de post verstuurd naar een samengevoegde mailinglijsten van de deelnemende partijen. Het plakken van de postzegels op de uitnodigingen wordt uitbesteed aan mede-organisator Robert Jan Verhagen, die daar ook wat geld voor krijgt omdat het saai werk is. Sondeijker stelt voor om de postzegels voortaan gezamenlijk te plakken tijdens de vergaderingen en het uitgespaarde geld te besteden aan het verhogen van de kwaliteit van het drukwerk. Er wordt regelmatig vergaderd met de verschillende deelnemers en medewerkers. Met name de vergadering op 11 september 2001 blijft bij omdat die dag de terroristische aanslag plaats vindt in New York en iedereen zich afvraagt of de vergadering nu wel doorgang kan vinden. Maar de postzegels moeten worden geplakt, dus de vergadering gaat gewoon door.

Tot de ontruiming van kraakpand De Blauwe Aanslag in 2003 worden de uitnodigingen gedrukt bij drukkerij Adelante, dat er in de kelder is gevestigd. Daarna wordt het ondergebracht bij drukkerij De Dageraad dat ook veel voor kunstenaars produceerde en om de hoek op de Bierkade is gevestigd. Ook worden er speciale plakbandrollen voor de Haagse Rondgang geproduceerd waarmee plekken kunnen worden afgezet en routes worden aangeduid. De organisatie wordt met de oprichting van Stichting De Haagse Rondgang door Sondeijker verder geprofessionaliseerd.

In haar groengrijze BMW rijdt Sondeijker regelmatig de jury van de Peter Cleutjens Award rond in de Haagse binnenstad. Er moet van hot naar her worden gereden om alle locaties op de zondagmiddag aan te doen. De juryleden worden op elke locatie circa 10 minuten losgelaten terwijl Sondeijker op de geïmproviseerde parkeerplek de tijd in de gaten houdt. De jury wordt niet overdreven vertroeteld. Er worden geen etentjes of iets dergelijks voor hen georganiseerd. De juryleden vinden de situatie al leuk genoeg en zijn altijd erg enthousiast en verrast over wat er allemaal in de stad te zien is. Aan het eind van de middag is er een afsluitende bijeenkomst waar de Peter Cleutjens Award wordt uitgereikt en de afterparty van start gaat. Bij Eetbaar op de Zuidwal worden conceptuele kunstmaaltijden gekookt, meestal met ‘baar’ als uitgangspunt. Dus vloeibaar, haalbaar, brandbaar, leefbaar, benevelbaar, wunderbar (auf ist auf) of iets dergelijks. Of er wordt een compositie gemaakt met verschillende gerechten (tijdens het eten van sprinkhanen word je afgeleid door muzikale improvisaties van Paul Klaui en Klaus Kuiper).

Mexicaans worstelen en fietsbandwerpen

In aansluiting op de tentoonstellingen vinden er allerlei extra activiteiten plaats. Zo organiseert Guy Tavares in oktober 2001 tijdens de 20^e rondgang optredens van bandjes en Mexicaans worstelen in De Witte Ruimte aan de Casuaristraat. Twee bands staan tegen over elkaar in de ruimte opgesteld. Als de ene band stopt, neemt de andere het over. Tussen hen in vindt een non-stop worstelgevecht plaats. De deelnemende kunstenaars hebben hun namen omgebogen tot Spaans klinkende varianten. Er komt geen eind aan de happening die dan ook tot laat in de avond voortduurt. Het zweet druipt van de muren. Het publiek bestaat uit een mix van kunstliefhebbers die voor de rondgang komen en jonger publiek dat vooral op de bandjes afkomt. Bij Quartair worden bezoekers verwelkomd door Thom Vink en Harold de Bree die in een verwarmd plastic zwembadje de performance ‘We swim, you win’ uitvoeren. Tegen betaling van één gulden mogen bezoekers van een afstand binnenbanden van fietsen om de hoofden van de kunstenaars werpen. Een miniflesje alcohol voor de winnaars. Luide discomuziek vult de ruimte.

Ook de combinatie van kunstexposities met live bandjes en ‘noise’ muziek tijdens de rondgang is kenmerkend. Veel kunstenaars maken ook muziek en formeren bandjes met namen als Shitcluster, Eline en de allochtonen en Noizboiz. Bevriende kunstenaars experimenten ook met video om de muziek van videoclips te voorzien. Veel expositieruimtes in de binnenstad zijn halfverduisterde kamers waar het publiek in het donker staat en de kunst in het licht, net als bij concerten van bandjes. Van een strakke white cube is nog geen sprake. Alleen de meest storende vlekken op de muur (meestal van voorgaande acties) worden bijgesausd. Een hele wand schilderen is te duur. Schilderijen, tekeningen en fotoprints (zonder lijst) worden over de wanden verspreid, liefst niet op ooghoogte. Zelf ontdekken is het uitgangspunt.

Voorheen Damen is een kortdurend initiatief van Jeroen Nooter in de Wagenstraat. In de Passage is nog even De Studio, Suite heet inmiddels Suite4U en Kickz galerie start op het Westeinde. Theater Zeebelt in de Willemstraat toont kunstenaarsfilms. Vereniging Arti et Industriae heeft het HCAK pand op de Stille Veerkade overgenomen. In de Anna Paulownastraat sluiten Schröder Art Foundation en Livingstone Gallery aan. In haar meest uitgebreide vorm doen ook de Vrije Academie, Artoteek Den Haag, Filmstad (in Haags Filmhuis), Haagse Kunstkring, Pulchri Studio, de Koninklijke Galerie van de KABK en Stroom hcbk aan de rondgang mee.

De finale van de Peter Cleutjens Award (met Peter Cleutjens!)

Op 23 juni 2002 wordt de Peter Cleutjens Award voor de 10^e en laatste maal uitgereikt door een jury die bestaat uit alle conservatoren en critici die de rondgang tot dan toe hebben beoordeeld. Peter Cleutjens zit zelf ook eenmalig in de jury. In vier gehuurde busjes worden 30 juryleden naar 24 locaties vervoerd, waarna de prijs in het pand van Stroom aan het Spui (nu Filmhuis Den Haag) wordt uitgereikt. Deze editie van de Haagse Rondgang sluit aan op performancefestival Parking Den Haag dat door Stroom, in samenwerking met de Artoteek, wordt georganiseerd rond het Spuiplein. Daardoor kan de juryleden een hotelovernachting worden aangeboden om beide evenementen te volgen. Quartair ontvangt de prijs, die behalve de trofee ditmaal ook bestaat uit een provisorisch met vilstift op bruin karton uitgeschreven cheque ter waarde van 1000 euro. In de krantenartikelen die volgen, wordt het gemiddelde niveau van de rondgangpresentaties bekritiseerd. Er is volgens Sacha Bronwasser van de Volkskrant ook veel ‘meligheid’ te zien, maar over de gedegen tentoonstelling ’Tekeningen III’ bij Quartair zijn de critici het eens. Na de uitreiking van de laatste Peter Cleutjens Award aan Quartair gaat het beeld weer terug naar het atelier van Ramon Ottenhof waar het nog steeds staat te wachten op een eventueel vervolg.

Naast de rondgang worden er discussieavonden over kunst georganiseerd in Debatterij in de Juffrouw Idastraat, een initiatief van ontwerpbureau Ontwerpwerk. In vijf avonden komen verschillende thema’s voorbij: Kunst en …geld, …inspiratie, …kwaliteit, …netwerken en …liefde. Ook wil de organisatie van de Haagse Rondgang in de Boekhorststraat graag een kantoor betrekken dat de initiatieven facilitair kan ondersteunen en een aanspreek- en inlooppunt voor kunstenaars en initiatieven kan zijn. Computer, fax, kopieer, beamers, video- en projectieapparatuur kunnen er worden gedeeld en uitgeleend. Er worden ook advertenties in landelijke dagbladen en kunstmagazines begroot evenals een stand op het jaarlijks Uitfestival van Den Haag. En dan zijn er nog plannen voor rondleidingen door kunstenaars en een kinderopvang voor bezoekers van de rondgang. Er wordt een subsidie bij Stroom voor aangevraagd om het allemaal mogelijk te maken, maar deze wordt slechts gedeeltelijk gehonoreerd waardoor de nieuwe plannen geen doorgang vinden. Het plan voor een eigen kantoor sloot ook aan op een verkenning van de gemeente om de Boekhorststraat als ‘kunststraat’ verder te ontwikkelen. Een onderzoeksbureau heeft een rapport opgemaakt om dat idee verder te onderzoeken, maar er wordt niets mee gedaan. Wel neemt de Haagse Rondgang tijdelijk intrek op de eerste verdieping van 1646.

Onder bezoekers van de rondgang wordt een enquête gehouden, met als existentiële openingsvraag: Waarom bent u naar de Haagse Rondgang gekomen?. En de slotvraag: Bent u van plan om vaker naar de Haagse Rondgang te komen? 100% van de respondenten zegt: Ja. Steeds meer mensen komen ook daadwerkelijk terug. Het publieksbereik stijgt. De ambitie om te groeien en een landelijke uitstraling na te streven, staat op gespannen voet met het undergroundkarakter van de rondgang. De spontaniteit en het feit dat er niet veel over geld wordt gesproken, heeft de toon gezet voor het kunstklimaat in Den Haag. Een heel belangrijke factor is dat er geen huur betaald hoeft te worden. Dat maakt heel veel experiment en avontuur mogelijk. Er is sprake van een doe-mentaliteit die voortkomt uit de kraakbeweging.

Inbreuk op Hema-rechten

Internet is in opkomst en brengt nieuwe mogelijkheden om de rondgang vorm te geven en onder de aandacht te brengen. Vanaf 2000 worden er websites ontworpen die ook als digitaal visueel podium worden gebruikt. Bij elke editie wordt er door een ontwerper of kunstenaar een geheel nieuwe website ontworpen, een project op zich. Er bestaan nog geen standaard websites dus elke maker vindt opnieuw het wiel uit. In lijn met de rondgang hebben de websites vaak een tegendraads of experimenteel karakter waarbij ook nieuwe technieken zoals Flash worden uitgeprobeerd, soms met desastreuze gevolgen. In 2003 wordt de website van de Hema gepersifleerd, waarop een brief volgt van de afdeling juridische zaken van het winkelbedrijf betreffende ‘Inbreuk op Hema-rechten’. Het bestuur van de Haagse Rondgang wordt gesommeerd om de website binnen enkele dagen te verwijderen en 1500 euro (‘buitengerechtelijke kosten’) te betalen. Aan de oproep wordt uiteraard geen gevolg gegeven. Er wordt wel om gelachen.

Alle websites van de Haagse Rondgang zijn helaas, zoals dat online gaat, weer in het zwarte gat van het wereld wijde web verdwenen, maar na enige research blijkt de website van Luxus nog steeds te bestaan. De laatste update is van 2002. De site geeft een goed beeld van hoe een reguliere website er in die tijd uit zag. Je kunt je op de site zelfs nog opgeven voor de mailinglist, maar er blijkt niemand aan de andere kant van de lijn om de mail te beantwoorden.

Met de GEM-Tram naar de rondgang

In december 2002 wordt, in de Schamhartvleugel van het Gemeentemuseum, GEM geopend als nieuw museum voor actuele kunst. Curator Roel Arkesteijn zoekt direct contact met de Haagse Rondgang om verbinding te maken met de hedendaagse kunstscene in de stad. Ook bezoekt hij enkele malen de vergadering van de rondgang. Tijdens de rondgang van 15 december rijdt er een zogenaamde GEM-Tram op lijn 10 om de Haagse Rondgang in de binnenstad met het GEM te verbinden. In de tram worden minimale performances uitgevoerd door Johanna de Schipper en Jeroen Jansen. De samenwerking tussen HR en GEM bestaat er uit dat de rondgang voortaan wordt afgestemd op de driemaandelijkse openingen bij GEM en er is de wens voor een gezamenlijk festivalachtig evenement dat jaarlijks kan plaatsvinden. Maar de samenwerking heeft niet het gewenste effect. Er is geen sprake van synergie en de beoogde verbreding van het publieksbereik blijft uit. GEM doet niets aan promotie van de Haagse Rondgang en heeft, onder supervisie van de PR-afdeling van het Gemeentemuseum, vooral het eigen belang voor ogen. Het plan voor een jaarlijkse festival wordt verlegd naar deelname aan de Haagse Cultuurnacht, de voorloper van de Museumnacht. Maar aangezien dat een evenement met een entreeprijs is, ontstaat ook hier onenigheid over het gratis toegankelijke karakter van de rondgang.

De crisisperiode

Marianne Volleberg heeft ondertussen de coördinatie van Sondeijker overgenomen. Er is inmiddels wrijving ontstaan tussen de galeries en de initiatieven (discussiepunt op de vergadering). Het aantal galeristen dat wil deelnemen neemt toe terwijl het aantal initiatieven daalt door sluiting van onder andere Luxus en Keller. Maar de galeries tonen weinig betrokkenheid bij de organisatie en sommigen betalen de vaste bijdrage niet. De initiatieven gaan liever zonder de galeries verder. In 2003 besluit het bestuur tot een galeristenstop en wordt het aantal deelnemers teruggebracht. De rondgang vindt voortaan niet meer tweemaandelijks maar driemaandelijks plaats. De rondgang wordt hierdoor exclusiever en krijgt een meer festivalachtig karakter. Ook wordt in september deelgenomen aan de Cultuurnacht 2003 waardoor de rondgang eenmalig op zaterdagavond plaats vindt. Er worden via het conservatorium componisten geregeld die in de galeries muziek verzorgen. De tentoonstellingen bij Nouvelles Images, Galerie van Kranendonk, Galerie Kadans en Galerie Maurits van de Laar gaan vergezeld van ‘experimentele bliebjes en hondegejank plus strijkers’. Bij Move trakteren Streefland/Adriaanse het publiek op de doorlopende diavoorstelling ‘De Metafysica van het kortstondige’, een visueel geïmproviseerde explosie met vloeibaar onthaal. Stroom heeft dubbeltalenten met muzikale optredens van beeldend kunstenaars, waaronder Oorbeek uit Amsterdam (met Peter Cleutjens!).

In 2004 wordt de voormalige machinefabriek Pleyte in de Wagenstraat een nieuwe ruimte geopend met een doorlopend filmprogramma. 75+NAP/Das Boot organiseert innovatieve grachtentochten op de Bierkade met onderwaterkunst en een drijvende bioscoop (neem zelf een radio mee).

Buitenspel

De samenwerking met GEM krijgt door het contact met Roel Arkesteijn toch nog een vervolg. Op 24 juni 2004 vindt de collectieve presentatie Buitenspel plaats bij GEM. Onder de noemer ‘de Haagse Rondgang op locatie #1’ tonen 40 kunstenaars van 10 kunstenaarsinitiatieven zo verschillend mogelijk werk in één totaalinstallatie. Een houten tafel van circa 150 meter slingert door de zalen van GEM en restaurant Gember tot aan de vijver van het Gemeentemuseum. Er worden objecten en video’s op en aan de constructie gemonteerd en de tafel wordt gebruikt voor performances of als catwalk voor een modeshow. 75+NAP presenteert er een alcohol- en vloekvrij halal-paviljoen waar bezoekers een omgekeerde integratiecursus kunnen volgen. Red Hot Hotel komt met een vibrerende tafel waar kopjes, schotels, glazen, borden en bestek alle kanten op trillen. Kunstenaars Mariska Streefland en Marlies Adriaanse zijn namens Move als geisha’s verkleed en flirten met de bezoekers in een omgeving van exotische zwembadprojecties achter een hek van elektriciteitsdraden. De Witte Ruimte toont video-installaties van Sara Nuytemans waarin water en spiegelingen een belangrijke rol spelen.

De opkomst van De Creatieve Stad

De initiatieven in en rond de Boekhorststraat worden uitgedund tot 1646, Hot Red International, Baracca en De Ruimte. Marie-José Sondeijker verhuist met Zapfdingbats naar het Groenewegje waar onder de naam Galerie West een nieuw presentatiepodium ontstaat. Verder blijven Quartair en De Illusie actief naast vrijplaats De Vloek in de Scheveningse haven en OpTrek in de Transvaalbuurt. Onder de naam De Inhoud van Illusie programmeert Sara Nuytemans in de Casuaristraat een reeks tentoonstelling tijdens de Haagse Rondgang. In de Gemeenteraad wordt gesproken over het economisch nut van broedplaatsen en de creatieve industrie als aanjager in de stadsontwikkeling van achtergebleven stadsdelen. Met name de Haagse Stadspartij mengt zich in het debat en neemt het daarbij op voor de kunstenaars in de stad. Ook in De Illusie vinden debatten plaats tussen kunstenaars, bestuurders en raadsleden, met het populaire boek ’The Rise of the Creative Class’ van Richard Florida als centraal discussiestuk. Verantwoordelijke wethouders omarmen vooral de economische waarde van kunstenaarsinitiatieven zoals deze door Florida wordt besproken. De kunstenaars hebben een kritischer houding en verenigen zich in het Platform Haagse Broedplaatsen.

Nieuwkomer TAG vestigt zich aan de Stille Veerkade in het voormalige pand van HCAK en komt voort uit 1646 dat door Dette van Zeeland werd gerund. Hicham Khalidi, Mauro Paolozzi, Martijn van Boven, Dette van Zeeland en Robert Jan Verhagen willen hier een ambitieus multidisciplinair programma realiseren. Samenwerken en netwerken zijn hier belangrijke instrumenten voor het programma. Er is veel contact met studenten van de afdeling Beeld en Geluid van het conservatorium, een voorloper van ArtScience. Concerten worden via internet uitgezonden. Verder wordt er aandacht besteed aan fotografie, grafische vormgeving en multimediakunst.

Een andere belangrijke kracht in de Haagse underground is afvalarchitect Denis Oudendijk. Door zijn vele connecties, onder andere in de wereld van de experimentele architectuur, weet hij mensen uit verschillende disciplines bij elkaar te brengen en nieuwe samenwerkingsverbanden op te zetten. Na een jaar de programmering van Zechs (nu weer 1646) te hebben gedaan, gaat hij activiteiten organiseren op locaties in de stad. Ook koopt hij twee TEMPSC reddingscapsules (Totally Enclosed Motor Propelled Safety Craft) aan, die hij eerst in de Scheveningse haven en later in de Laakhaven legt. Met de capsules en andere vaartuigen moet in de toekomst een Haagse Rondvaart worden opgezet waarmee de kunst te water gaat.

In 2006 lijkt er een eind te komen aan de Haagse Rondgang. Maar daarover meer in deel 2.

———————————————————————–

Reacties, aanvullende informatie en te gebruiken complementair fotomateriaal worden gewaardeerd! Mail frits@jegensentevens.nl 

Met dank aan Ramon Ottenhof, Marie-José Sondeijker, Machiel van Soest, Ton Schuttelaar, Maurits van de Laar, Paul Kraaijenhagen, Marie Jeanne de Rooij, Jane Huldman, Yvo van der Vat, Marisa Polin, Niek ’t Hart, Pierre Cox, Lenny Waasdorp en Carola van der Heijden, en iedereen die ik in het voorbijgaan nog iets heb gevraagd.