Het probleem van exacte kunst

De eerste acte was een serie van tien tentoonstellingen dat Parts Project zelf produceerde en als vertrekpunt het maken van tentoonstellen vanuit verzamelaarscollecties had. Nu dat programma is afgelopen, zijn de twee tentoonstellingen van Tlön Projects een soort tweede acte van Parts project. Maar Parts Project is tijdelijk non-existent omdat Tlön Projects de belettering van Parts Project van de gevel heeft gehaald. En Tlön Projects op haar beurt was in een vorig leven een tentoonstellingslocatie in Brussel en heette Motive Gallery. Waar de gevelbelettering van Motive Gallery is gebleven is mij onbekend. Parts Project schrijven we dus in enkelvoud omdat het om een serie projecten gaat. En Tlön Projects schrijven we in meervoud omdat het eigenlijk één doorlopend project is. Het is allemaal behoorlijk ingewikkeld en het valt niet mee om alles een beetje exact te formuleren. Maar als u mij nog kunt volgen, kunnen we door naar het volgende level: de tentoonstelling.

We zijn nu aangekomen bij Act II van Tlön Projects dat net als Act I, dat vorige maand te zien was, vertrekt vanuit een denkbeeldige collectie uit het netwerk van Tlön Projects. Het volgende probleem dient zich al aan en komt van curator Nikolaas Johannes Lekkerkerk, die door Tlön Projects werd uitgenodigd om Act II van het satellietprogramma bij Parts Project inhoudelijk vorm te geven. Lekkerkerk houdt ook van problemen. En als ze er niet al zijn, dan creëert hij ze wel. Zo ook met Act II dat als titel meekreeg ‘Archipelago – A Problem (On Exactitude in Science)’. Naar eigen zeggen heeft Lekkerkerk (waarschijnlijk circa) zesduizend kunstwerken uit de denkbeeldige verzameling van Tlön Projects digitaal doorgespit om de (exact) twintig werken voor deze tentoonstelling te selecteren. De tentoonstelling kunnen we opvatten als een denkbeeldig eilandenrijk waar een veelheid van onderzoekers hun onderzoek onderzoeken.

Er is dus sprake van fictie, maar ook van wetenschap. Er is kunst te zien maar de meeste geselecteerde kunstenaars hanteren een zorgvuldige methodische werkwijze, met dito resultaat. We zien vooral attributen die bij het onderzoek zijn gebruikt of onderzoeksresultaten in de vorm van registraties. En voor vrijwel de werken geldt dat ze uit de context van het onderzoek zijn gelicht en in een kunstverzameling terecht zijn gekomen.

Voor Lekkerkerk is dat geen probleem, want hij kent de meeste kunstenaars al goed en hij weet van elk werk precies waarom hij het heeft gekozen. Voor de tentoonstellingsbezoeker is dat anders. Tijdens de opening zie ik menig bezoeker wanhopig de handleiding van de tentoonstelling erbij pakken op zoek naar enig houvast of duiding. Anderen hebben al eerder besloten om er maar niet aan te beginnen.

Je kunt natuurlijk ook zonder gids op pad in deze archipel. maar de vraag is of je er dan veel kunt zien. Het is een beetje zoals in het plaatselijke archeologiemuseum. Zonder datering, verhaal of context lijken alle scherven op elkaar. In Archipelago zie je dan slechts objecten: een t-shirt, een tablet, een schelp, een boek of een serie grafische notaties. Het werk van Nicolás Lamas is dan slechts een vergelijking: [ FOSSIEL <> iPAD ]. En bij Gabriel Kuri idem dito: [ SCHELP <> PLASTIC FLES ]. Ik houd van het werk van Lamas of van Joëlle Tuerlinckx, maar vooral wanneer ik kan ronddwalen in hun eigen tentoonstellingen. Dan komen de associaties van Lamas of de encyclopedische werken van Tuerlinckx goed tot hun recht. De afzonderlijke objecten of installaties versterken elkaar en brengen gedachten teweeg. Er opent zich een nieuwe wereld, of een nieuw wereldbeeld.

In deze opstelling kunnen we slechts de gedachten van de curator volgen. En vooral door te lezen. Ik kan de handleiding erbij pakken en bij elk werk op zoek gaan naar een logische verklaring. Maar aangezien de handleiding een wezenlijk onderdeel is van de tentoonstelling dient elke bezoeker zelf haar weg te vinden door het eilandenrijk. En ik wil u uw eigen avontuur natuurlijk niet ontnemen. Ik ben geen Lonely Planet gids die alle ‘nog onontdekte plekjes’ netjes voor u op een rijtje zet. U moet echt zelf aan het werk.

Dat kunst en wetenschap een moeizame relatie met elkaar kunnen hebben wordt in ieder geval duidelijk. Maar ook hoe exactheid leidt tot kunst zonder verbeelding. De serie tekeningen van Irene Kopelman lijken exact omdat ze volgens een vastomlijnde methode zijn gemaakt en in een klare lijn zijn neergezet. Maar alle keuzes die ten grondslag liggen aan de manier waarop de registratie op papier werden gezet, zijn natuurlijk arbitrair. En daarmee uiterst subjectief. En ingegeven door esthetische voorkeuren. Dat geldt ook voor de metingen van Jorinde Voigt. Wandelingen in botanische tuinen worden omgezet naar gecodeerde waarnemingen die op aluminium staven worden overgezet. Er is een reeks beslissingen voor nodig om dit te doen. Op geen enkele wijze krijgen we enig inzicht in de nieuwsgierigheid of de motivatie van de onderzoeker/kunstenaar. Laat staan naar de noodzakelijkheid van het onderzoek. We kunnen niet anders dan aannemen dat ze het heeft gedaan. En we moeten maar geloven dat ze geen fouten heeft gemaakt in de vele vertalingen die hebben plaatsgevonden. De schijn van exactheid maakt plaats voor goedgelovigheid.

Maar gelukkig stuiten we ook op twee fotogravures van Karl Blossfeldt (1865-1932). Deze WYSIWYG (What-You-See-Is-What-You-Get) prints uit 1942 zijn een verademing tussen de hedendaagse objectiviteitswaan. Hier zien we een gepassioneerd onderzoeker aan het werk die waarneming moeiteloos combineert met verbeelding. Eindelijk zien we hoe wetenschap en kunst complementair zijn. Hier ontstaat de kennis der natuur. De hedendaagse werken in de tentoonstelling tonen vooral de problemen van de (wetenschaps)cultuur.

Act II – Archipelago — A Problem (On Exactitude in Science) door curator Niekolaas Johannes Lekkerkerk is nog te zien tot en met 23 december 2018 bij Tlön Projects, Toussaintkade 49 in Den Haag.

Kunstenaars: Anna Betbeze, Karl Blossfeldt, Etienne Chambaud, Cevdet Erek, Daniel Gustav Cramer, Dominique Gonzales-Foerster, Irene Kopelman, Gabriel Kuri, Nicolas Lamas, Jochen Lempert, Benoît Maire, Jean Painlevé, Oscar Santillan, Michael E. Smith, Francisco Tropa, Joëlle Tuerlinckx, Jorinde Voigt