De reconstructie van het nu

Na een fietstochtje door het onaffe Vroondaal, dat nog het meeste weg heeft van een vooroorlogs filmdecor voor een Nederlandse speelfilm, bereik ik de idyllische open plek in park Madestein waar de kunstenaars de laatste hand leggen aan hun sculpturen. Deze in 1973 uitgegraven archeologische locatie werd vorig jaar door Iliada Charalambous herontdekt. Ze besloot er haar eerste tentoonstellingsproject te realiseren. Dit zijn de fundamenten van de eerste nederzetting van Den Haag.

Iliada komt uit Cyprus, waar de oude Griekse geschiedenis zwaar op de moderne cultuur drukt en de vooruitgang zelfs in de weg zit. Haar verlangen naar vernieuwing en kunst bracht haar naar Den Haag. De nabijheid van de zee en de wind in combinatie met het open kunstklimaat in de stad zorgde ervoor dat zij zich ook in Den Haag thuis ging voelen. Geschiedenis en oude culturele symbolen (veelal van Grieks-Cypriotische oorsprong) zijn belangrijke ingrediënten in haar werk. Vandaar haar belangstelling voor De Stenen Kamer. In plaats van oude Griekse tradities kan ze nu reageren op de Hollandse boerencultuur en stedenbouw. Ze ziet de muurtjes van De Stenen Kamer als het verleden en de sculpturen die er nu zijn toegevoegd als het heden. Voor haar eigen bijdrage had Iliada zich voorgenomen om te werken met de bekende Haagse scheiding van het wonen op zand of klei en het daarbij behorende conflict tussen rijk en arm. Aanvankelijk had ze een schaakbord in gedachten met sculpturen als pionnen. Maar het schaakbord werd uiteindelijk een houten platform waarin zij teksten graveerde. Plannen veranderen wanneer je op locatie werkt. De teksten werden geschreven tijdens haar wekelijkse bezoekjes aan het strand. Het zijn een soort dagboeknotities, gedachten over thuis zijn en verandering. En over de continuïteit van het leven. De teksten zijn gericht aan de zee, die vormeloze substantie die Den Haag met Cyprus verbindt.

Het platform ligt midden in ‘haar’ kamer van het huis. De betonnen sculpturen kregen een plek buiten de muren waarmee rondom het huis een beeldentuin ontstond. Er staan pilaren van verschillende hoogten afgewisseld met vormen die zijn gebaseerd op de klankkast van de Bouzouki, het Griekse snaarinstrument. Van conflicten is geen enkele sprake meer. Alles lijkt pais en vree. Het werk heeft heel organisch een plek in het geheel gevonden.

Ook over wie in welke kamer mocht exposeren ontstond geen discussie binnen de groep kunstenaars, die hier als een vriendclub opereren. En hoewel André Kruysen nog wel wat werk heeft te doen, is iedereen bijzonder relaxed. Heel anders dan ze gewend zijn bij de opbouw in een smetteloos witte tentoonstellingsruimte. Zelfs het weer werkt mee. Hoewel enkele getoonde werken kwetsbaar zijn en de openbare ruimte zo haar eigen dynamiek heeft, worden er geen problemen verwacht. Voorbijgangers en buurtbewoners zijn nieuwsgierig en belangstellend. Tegenover De Stenen Kamer ligt een camping waar de kunstenaars ‘s nachts slapen om een oogje in het zeil te kunnen houden. Toch een zekere vorm van buurtpreventie.

Luis Maly heeft voor dit project misschien het meest kwetsbare werk gemaakt. Op een tafel met een tafelblad van gecorrodeerd cortenstaal heeft hij kleine boerderijdieren van tin geplaatst. Plastic speelgoeddieren werden afgedrukt in zand dat als mal diende voor het gieten van tin. Een ambachtelijk proces naar Japans voorbeeld. De losse onderdelen werden met goudkoper en epoxy aan elkaar gezet. Maar je moet de tinnen werkjes van dichtbij bekijken om dat te zien. “De grootste uitdaging voor dit werk was om de juiste schaal te vinden. De ruimte laat zich heel moeilijk inschatten.” Een maand geleden bracht hij één diertje mee om het ter plekke te bekijken. Normaal maakt Luis grote monumentale constructies en dit is voor het eerst dat hij een werk voor de buitenruimte maakt. Werk dat er in een atelier monumentaal uitziet, kan in een open ruimte heel klein uitvallen. Hij koos de verdiepte kelder als ruimte om zijn tafel in te plaatsen en zocht er naar de juiste verhouding en schaal. Het tafelblad bracht hij op gelijke hoogte met de stenen muurtjes. Hoewel de tentoonstelling slechts twee dagen blijft staan, wilde hij een werk maken dat robuust is en lang mee kan gaan. Nee, hij zou het niet erg vinden als het hier permanent zou blijven staan. Het vakmanschap, de robuuste staalconstructie en het ambachtelijke maakproces zijn voor hem manieren om aan te sluiten op de duurzaamheid van De Stenen Kamer. Voor het tafeloppervlak, dat een landschappelijk karakter moest krijgen, heeft hij het proces van corroderen moeten versnellen. Normaal gesproken creëert hij ook de omgeving van zijn sculpturen door er een ruimte omheen te bouwen. Maar nu moet hij zijn werk aanpassen aan de condities van deze plek. Het werkt heeft zich aan de ruimte aangepast. Het staal van de tafel correspondeert met de bestaande stalen trap die naar de keldervloer afdaalt. En aan een wand is een verhoging dat als bank voor de tafel zou kunnen dienen. Met de compositie van de dieren kan nog worden gespeeld. De tinnen diertjes staan er los op en worden ‘s nachts in een kistje opgeborgen.

Jordan Herregraven heeft zijn bijdrage aan De Stenen Kamer in zijn eigen atelier gemaakt en in een stenen cirkel (waterbron?) tegen de wand van een kamer geplaatst. Jordan maakt sculpturen met een eigen mythologie. Maar het werkt refereert ook aan hele oude kunstvoorwerpen. Voor De Stenen Kamer heeft hij een moederfiguur gemaakt die in haar eigen behuizing staat. Het draagt een masker en is omgeven door subtiele details die betekenis en geschiedenis suggereren. ‘Alma Village’ heet het werk en lijkt te verwijzen naar de moederschoot van wat zal uitgroeien tot de stad die het nu is geworden. Het werk sluit ook weer naadloos aan op dat van Luis Maly. Het dak steekt uit boven de muurtjes van De Stenen Kamer.

André Kruysen is nog druk in de weer met gips. Hij werkt ter plekke aan de reconstructie van een olifantenschedel. De onvergankelijkheid van de olifant als oerbeest en haar enorme geheugen refereren aan deze plek van herinnering. Voor Kruijsen betekent dat tevens dat hij de schedel vanuit zijn herinnering (dus zonder documentatie) creëert. Hij heeft door de jaren heen in diverse musea schedels en koppen bestudeerd. Zowel de vorm als de constructie ervan interesseren hem. Kruysen werd bekend met houten architectonische constructies maar heeft daarnaast ook altijd zelfstandige sculpturen gemaakt. Voor deze situatie vond hij een vrijstaande sculptuur meer passend.

Voor de gelegenheid heeft hij ‘zijn’ kamer tot werkplaats gepromoveerd. Maar morgen tijdens de opening zal hij het werkproces niet tonen. Slechts de resultaten blijven als artefact over. ‘Attempt of Reconstruction’ bestaat uit drie delen: de neus, de kaken en het achterhoofd. De neus en de kaken komen op een kleine verhoging van betonplex, maar het blijven halffabricaten. In plaats van het atelier dat het nu is, zal de kamer morgen als toonzaal functioneren. De vraag naar welke reconstructie de bezoeker dan zal kijken. Is het de poging om uit het geheugen een schedel te maken, het werkproces? Of wordt de reconstructie als museaal object geëxposeerd en doet het er niet meer toe waar en hoe het is gemaakt? En omdat De Stenen Kamer zelf ook al een reconstructie van een oud bouwwerk is, lijkt er sprake van een Droste effect. Over welke reconstructie hebben we het nu eigenlijk? We besluiten met de gedachte dat de geschiedenis altijd in het heden wordt geschreven en ook niet meer kan zijn dan een reconstructie. Met terugwerkende kracht vertelt het iets over hoe we nu naar vroeger kijken. Zoals dat voor dit hele project geldt. Het is dus aan de bezoeker om uit te maken hoe deze sculpturen in deze setting zullen werken.

En zo passen alle werken op harmonische wijze in de omgeving. De werken zijn eigentijds, maar conflicteren op geen enkele manier met de historische context of met elkaar. Maar misschien kan dat ook niet in een reconstructieve ruimte. De opgegraven muurtjes zijn later ook verder met kloostermoppen opgemetseld om de plattegrond van De Stenen Kamer zichtbaar te maken. En zo is alles een legering van oud en minder oud. Net als dit artikel. Hoewel de opening vanavond plaatsvindt, is de kans groot dat u dit leest terwijl de tentoonstelling al weer is verdwenen. En door het tijdelijke karakter van het project zal het onmogelijk zijn om de sculpturen later weer op te graven. Maar dan hebben we gelukkig dit stukje nog. Als reconstructie. Voor thuis. In uw huiskamer.