Museum Belvédère in mijn boekenkast
Met het boek ’Verzamelde Werken’ laat Museum Belvédère zien wat het in huis heeft. Het boek geeft tegelijkertijd inzicht in haar verzamelbeleid en toont in meer dan 300 afbeeldingen en een volledige inventarislijst een collectie met een geheel eigen signatuur.
Met deze lijvige catalogus in de kast kan ik zo weer het depot inlopen, zoals ik eerder deed als collectiebeheerder van het museum. Voor mij persoonlijk is het een feest van herkenning, omdat ik vele werken in mijn handen heb gehad bij het inrichten van tentoonstellingen. Iedere bezoeker die het boek heeft aangeschaft, kan al bladerend achter de schermen kijken. Met het boek staan de deuren van het depot figuurlijk wagenwijd open.
Waar in het museum een indeling naar kunstenaar bestaat, is het boek opgedeeld in thematische hoofdstukken. Sommige combinaties zijn in tentoonstellingen beproefd maar anderen zijn nog niet eerder toegepast. Aldus is het een tentoonstelling op papier waarin naar hartenlust gebladerd kan worden. Han Steenbruggen schrijft in zijn voorwoord hoe de afgebeelde kunstwerken hun eigen werkelijkheid openen en de toeschouwer meenemen in de waarneming, beleving en denkwijze van hun makers. De huidige directeur/conservator gaat verder in op het ontstaan van het museum, het verzamelbeleid en de manier van presenteren van de collectie. “Met de verzameling kunstwerken die Thom Mercuur in de oprichtingsfase bijeen bracht als inhoudelijk geweten, heeft Museum Belvédère in de jaren die volgden haar grenzen verlegd.” De collectie vormt een afspiegeling van de moderne en hedendaagse kunst in het noorden van Nederland, die in relatie tot kunst van elders wordt getoond. “Nu de belangrijkste modernisten uit Noord-Nederland met één of meerdere werken vertegenwoordigd zijn in de verzameling van Museum Belvédère, mag het collectieboek verschijnen, (…) als verantwoording van zo’n 25 jaar museaal verzamelen.”
Van de opgeslagen werken verlaten verschillende zelden de stellingen van het depot, omdat het eenlingen zijn die zich moeilijk aan iets ander laten relateren. De collectie van Belvédère is een verzameling met oneindig veel verbindende lijnen die per tentoonstelling gekoppeld kunnen worden. Vanuit bijna ieder kunstwerk is wel een verbinding te maken met een of meerdere composities elders in de schappen. Of er is een relatie mogelijk met werk buiten het museum dat in bruikleen wordt genomen voor de duur van een tentoonstelling. Maar enkele blijven toch achter gesloten deuren, terwijl het wel degelijk belangrijke stukken zijn. Met ‘Verzamelde Werken’ heb ik dus Museum Belvédère in huis, opgeslagen in de boekenkast.
De Friese kunstverzamelaar, kunsthandelaar, galeriehouder en curator Thom Mercuur stond aan de wieg van Museum Belvédère. Het was zijn verzameling waarvoor hij een passend onderkomen zocht. Hij spande zich daarom jarenlang in om ergens in Friesland een museum voor hedendaagse kunst te stichten. Een plek waarin zijn collectie kon worden getoond, en waarmee verbindingen gelegd zouden kunnen worden met dat wat er rondom gebeurd. Uiteindelijk werd het de plaats waar het museum nu staat, kort buiten de bebouwde kom van Heerenveen aan de bosrand van Oranjewoud. Het museum is er een plek van rust, van stilte waarin vooral de interpretaties op het Friese landschap een plek hebben gekregen. Een plek van wind, water en wad – eb en vloed.
Het museumgebouw is opgezet als ware het een kijkdoos, een lang gerekt gebouw met verre zichtlijnen. Het was bij de oprichting de bedoeling om elke kunstenaar binnen de verzameling een kabinet te geven. Zo zag Mercuur dat voor zich, dat op huiskamerformaat de kunst kon worden bekeken. Het zijn uiteindelijk twaalf aparte ruimten geworden, die in de westvleugel plaats bieden aan de vaste collectie. Zo was dat in de beginjaren, toen Mercuur nog directeur was. Bij het aantreden van Han Steenbruggen vond er een herschikking plaats en werd de vaste collectie ook elders in het gebouw getoond. De kabinetten worden inmiddels ook benut voor bruiklenen en gastkunstenaars.
Op dit moment toont het relatief kleine Belvédère een dwarsdoorsnede van een toch omvangrijke verzameling. Werk van de kunstenaars die de kern van de collectie vormen krijgen daarin extra aandacht. De collectie is rondom deze werken opgebouwd en wordt in de toekomst verder uitgebreid. Begonnen als verzameling bruiklenen is het nu een veelzijdige museumcollectie De grote zaal van de oostvleugel is met verplaatsbare wanden in acht kamers opgedeeld. Onder de noemer ’Acht Friese Kunstenaars’ toont Belvédère daar momenteel karakteristiek werk van de eerste generatie kunstenaars, in de opstelling zoals Mercuur dat destijds voor zich heeft gezien.
De mist op de nevelende horizon van Willem van Althuis, die op een half uur afstand lopen van het museum atelier hield. Het draadstaal en de golfplaten als dragers van de abstracte landschappen van Harmen Abma. De imaginaire landschappen van Jan Snijder, waarin het water stroomt en de atmosfeer trilt en die veelal de Wadden als inspiratiebron hebben. Het monumentale Friese land in de vertaling van Gerrit Benner, expressief emotioneel met beide benen in de klei verzot op de hoge luchten. De rietkragen van het natuurgebied De Deelen, door Sjoerd de Vries gekerfd in karton van boekbanden. Zijn poëtische weeklaagsters gaan zichtbaar door merg en been. Van Jan Mankes, die op korte afstand van het museum een aantal jaren heeft gewoond, worden de bekende werken uit eigen collectie getoond; dieren, landschappen en mensen. Het werk van Jan Mankes is wel de kurk waarop het museum drijft. Maar ook het Friese kubisme van Boele Bregman is een belangrijk onderdeel in de verzameling. Mercuur, De Vries en Bregman hebben in de jaren ‘50 van de vorige eeuw het plan opgevat een museum in te richten. Waarvan Thom directeur zou zijn, en waarin Sjoerd en Boele hun werk konden tonen.
Met de constructivistische schilderijen en meubels van Thijs Rinsema is een stijlkamer ingericht. Tijdens mijn bezoek aan de tentoonstelling verzuchtte een bezoekster wat die Rietveld daar toch deed. Een vreemde eend in de bijt, die overbekende leunstoel naar model van de bekende ontwerper? Ook de sculptuur van Tony Cragg lijkt enigszins misplaatst in deze opstelling. Het is een voorbeeld van de verbindingen die gelegd kunnen worden tussen de verschillende werken. Tentoonstellingen bij Museum Belvédère bevatten daardoor een speelse creativiteit.
Museum Belvédère, Verzamelde Werken. Nico Gijsbers en Han Steenbruggen. Uitgave Museum Belvédère in samenwerking met Uitgeverij Noordboek, 2022.
Tentoonstelling ’8 Friese Kunstenaars’ is te zien tot en met 4 juni 2023 bij Museum Belvédère, Oranje Nassaulaan 12 in Heerrenveen – Oranjewoud.
Met werk van Harmen Abma, Willem van Althuis, Gerrit Benner, Boele Bregman, Jan Mankes, Thijs Rinsema, Jan Snijder en Sjoerd de Vries.