Theo Eissens: een blik van verwondering

Theo Eissens overleed vrij plotseling in 2015, na de laatste expositie Berlin Calling. Zijn overlijden kwam net op een punt dat hij als kunstenaar meer erkenning leek te krijgen en er meer opdrachten binnenkwamen.

In Livingstone Gallery is nu een beknopt overzicht van zijn werken te zien. Tegelijkertijd is er een mooi overzichtsboek uitgegeven: Linea Recta From A to B. Vormgegeven door zijn vriendin Vera Louise Scheerlink.

Theo Eissens liet zich fascineren door mysterieuze locaties met een omstreden verleden. Hij gebruikte daarbij kleuren om de afbeeldingen een gevoel mee te geven.

Hij verfde eerst banen op canvas en zeefdrukte daarna de foto erbij. Soms met verschillende kleurencombinaties bij dezelfde foto’s. Een zeer precies klusje, die je in het echt beter kunt waarderen dan op het scherm.

Ogenschijnlijk is het resultaat telkens een mooi beeld van een leeg gebouw. De kleuren geven letterlijk aan dat je er op een andere manier naar kunt kijken. Want de gebouwen zijn weliswaar neutraal maar de mensen die ze gebruikten waren dat niet.

Je verdiepen in Eissens’ werk is daarom bijna een Duitse geschiedenisles. Of het nu het Olympiastadion was, het verlaten Beelitz Sanatorium, of de Hohenschönhausengevangenis: allemaal plaatsen met omstreden geschiedenissen.

Theo Eissens keek naar die geschiedenis met een blik van verwondering. Moralisme liet hij achterwege. Mischa Andriessen schrijft het treffend in het voorwoord van Linea Recta From A to B: ‘Eissens’ schilderijen zijn zachtmoedige provocaties. In zijn werk is hij altijd een gentleman.’

In de Livingstone Gallery zijn veel afbeeldingen van het Beelitz sanatorium te zien. Beslist een gebouw met geschiedenis. Want hier werd Hitler verzorgd in de Eerste Wereldoorlog. En het Rode Leger zat er in 1945. Maar ook Erich Honecker, de leider van de DDR, werd er ooit opgenomen.

In 1994 werd het gebouw verlaten. Aangezien het te groot is om er een hek omheen te plaatsen, kreeg het aantrekkingskracht op mensen die een passie hebben voor bijzondere locaties. Een clip voor Rammstein (Mein Herz Brennt), of als decor in films als Valkyrie, The Pianist, The Cure for Wellness. En een van die nieuwsgierigen was dus ook Theo Eissens.

Zijn prachtige, ietwat ‘creepy’ zeefdrukschilderijen van Beelitz behoren voor mij tot het beste uit zijn oeuvre. Want hier komt het contrast tussen gebouw en geschiedenis zo goed over. Ze krijgen nog een andere dimensie als je weet dat er ook nog een Beelitz-killer heeft rondgelopen (Wolfgang Schmidt, ‘Die Bestie von Beelitz’).

Of te wel: ‘Het hernieuwd bezielen van plaatsen die ontzield zijn geraakt’ (parafrase Mischa Andriessen) en: ‘Hij voorziet de geschiedenis van aanhalingstekens’ (parafrase Tom Rooduijn).

Dit artikel vat het zo samen: ‘70 years of turmoil can’t be confined to the rotting carcass of a deserted sanatorium.’

KDF Prora in vakantieoord Rügen is ook zo’n apart megalomaan gebouw met een geschiedenis. Gebouwd door de nazi’s in de jaren dertig voor recreanten uit de arbeidersklasse. Tienduizend tweepersoonskamers in vier kolossale gebouwen, dat moest het worden.

Dit beeld zegt alles over megalomanie van ‘Het kolos van Prora’. Ze wilden de recreërende arbeiders meteen volstoppen met propaganda. Maar: het moest ook tijdens een oorlog makkelijk omgezet kunnen worden in barakken.

Na de oorlog werd ook dit complex door het Rode Leger overgenomen en na hun vertrek door de overheid van de DDR. De gebouwen zagen alles passeren en wachten nog steeds op een nieuwe bestemming.

De interpretaties van Eissens laat zien hoe je één plek op twee verschillende manieren kunt laten overkomen. Je hoeft je niet blind te staren op een idee. Zo golft zijn werk ook mee met de menselijke emoties die de geschiedenis oproept – die zelf natuurlijk ook vele manieren van kijken kent, zoals je goed beseft in tijden van ‘fake news’.

En zo zijn er meer. De spionnenbrug Glienicker Brücke. Het Olympisch dorp en zwembad (dus van Berlijn 1936). Vliegveld Tempelhof.

Of Hohenschönhausen. Het was de locatie van de gevangenis van de Stasi, de geheime dienst van de DDR. Documentatie van de gevangenis is vernietigd door de dienst – dus bewijzen van de misdaden zijn indirect – maar er is weinig fantasie voor nodig om te beseffen dat er veel is geleden in deze gevangenis.

De gevangenis kwam voor in films en series en is nu een museum: Gedenkstätte Berlin-Hohenschönhausen. Deze fotoserie van Wired geeft een mooi beeld en laat ook zien hoe sterk Eissens’ dit soort fotografie ‘vertaalt’ naar een kunstwerk.

De werken in Livingstone Gallery zijn maar een topje van de ijsberg van een artistiek oeuvre. In zijn vroegere werk combineerde Eissens ook al verf en grafische technieken. Later evolueerde het pas in series als Springbrunnen, Berlin Calling en London Calling, want ook London behoorde tot zijn interesses.

Ook al is de collectie niet zo groot, het loont om een ommetje te maken naar de Anna Palownastraat. De expositie laat ook mijmeren wat er nog mogelijk was geweest als hij niet zo plotseling was overleden. Rusland en vooral Afrikaanse landen (Ethiopië, Mozambique, Angola) hadden denk ik goed gepast in Eissens’ oeuvre. Het heeft helaas niet zo mogen zijn.

Theo Eissens’ retrospectief is nog te zien tot en met 22 juli. Kijk hier voor de openingstijden. Er zijn ook werken te zien van James Brown. Theo Eissens / Linea Recta From A to B is te koop bij Livingstone Gallery of online.