Nostalgie van een fantast

Het is veel moeilijker om echte nostalgie aan te boren, en nog iets moeilijker is de onechte nostalgie die voor echt zou kunnen doorgaan.

Bata. Een van oorsprong Tsjechisch merk met prachtige letters. Hun poster uit 1922 is een voorbeeld van hoe mooi reclame kan zijn. Ik ben altijd dol geweest op de letters van Bata, die nauwelijks zijn veranderd in de loop der tijd. Hier is het ineens figurant in het werk ‘Schuh’.

Dat is typerend voor de verrassingen in het adembenemende werk van Diederik Gerlach. Beslist even een ommetje waard naar de Herderstraat, waar Galerie Maurits van de Laar zit.

Neem de kleuren. Lichtblauw, okergeel, grijs, oranje en lichtbruin. Het zijn welbewuste, passende kleuren die deuren openen naar gedachten aan overkleurde ansichtkaarten van opa’s en oma’s begin jaren zeventig (‘Groeten uit Wenen’) of aan prentenboeken zoals ze niet meer gemaakt worden.

Het zijn een soort herinneringen die niet echt zijn maar vervormd. Alsof je bepaalde herinneringen hebt besteld via een computer maar ze er niet helemaal lekker uit zijn gekomen. De tafeltennissers in Bad K I, de kanoërs in Ferienglueck, het overhemd en het bankje in Urlaub. Ze zijn normaal en toch ook griezelig bizar.

De nostalgische gevoelens zijn weliswaar onecht, maar in elk geval niet vals. ‘De zachte verschoten tonen en kleuren die ik mij herinner uit mijn jeugd en die de sfeer van mijn schilderijen zo sterk hebben bepaald, vond ik terug in Polen en Berlijn. Het was vijftien jaar geleden, toen ik in Berlijn een atelier ging huren, een aparte sensatie om als het ware door mijn eigen schilderijen te lopen.’ (Bron)

Het anarchisme van die stad zie je ook terug op de doeken. Geen enkel werk is saai. Er gebeurt altijd iets raadselachtigs.

Het mannetje dat van de koets valt, de trommelende soldaat met zijn rare nek, de hand die een kerkje vastpakt. Het zijn puzzels van uit het lood geraakte perspectieven, zoals de afbeeldingen uit het lood geraakte herinneringen lijken. De nostalgie van een fantast.

Die puzzel wordt soms helemaal letterlijk afgebeeld, zoals het doek waarbij de hand de tekening uitrolt (Sonate in F), of de eigenwijze dwarsdoorsneden midden op de doeken. Er zit sowieso een boel geestigheid en terloopse virtuositeit in de werken, zoals deze, of deze, of deze.

Mooi in dit verband is een quote uit zijn eigen lezing. ‘Een kunstenaar moet de retorische en theoretische zandzakjes afwerpen om tot een geslaagde ballonvlucht te komen, hij moet uiteindelijk zijn scheppend vermogen aanspreken om tot het teerste en innigste door te dringen en te komen tot voltooiing van zijn constructie.’

Die lezing is mooi proza om te begrijpen uit welke baaierd van inspiratiebronnen het werk van Gerlach is ontsproten, zoals De Chirico, Caspar David Friedrich en Carl Spitzweg. Vooral de laatste is een aangename verrassing. Ik denk niet dat ik ooit eerder een kunstenaar zonder gêne Spitzweg als inspiratiebron heb horen noemen.

‘Nog steeds is het noemen van de naam Spitzweg in kunstkringen goed voor op zijn hoogst een meewarige glimlach, vergelijkbaar met het noemen van de naam Anton Pieck. (…) Spitzweg was een fenomenaal kunstenaar, die in zijn beste werk een bijna onmogelijke synthese bereikte van fantasie en werkelijkheid, van humor en schilderkunstige finesse.’

Diederik Gerlach heeft onlangs samen met journalist Casper Postmaa een nostalgische reis door Europa gemaakt, in de avontuurlijke voetsporen van zijn vader in de Tweede Wereldoorlog. Het boekje is via uitgeverij Eindeloos te bestellen.

En Maurits van de Laar heeft binnenkort in het voormalige pand van Gemak ook een moment van (echte) nostalgie: zijn galerie bestaat 25 jaar en dat wordt gevierd met een overzichtstentoonstelling van vrienden en bekenden. Jegens & Tevens zal erbij zijn om verslag te doen.

Auszeit is nog tot 13 november te bezoeken.