Speelse fantasten uit Vlaanderen

In België ligt de gewone weg zelden voor de hand. In het land van René Margritte is het surrealisme nooit ver weg in beeldende kunst. Hompen vlees wisselen bizarre 3D-printen af… Vormidable allemaal, met een v dus.

Vormidable heet de expositie van werken van Vlaamse kunstenaars in Beelden aan Zee en op het Lange Voorhout, en ‘satellietexpo’s’ in de Kloosterkerk, de Koninklijke Schouwburg, Crowne Plaza, Raadhuis de Paauw en A Gallery Named Sue, en de Brakke Grond in Amsterdam (momenteel gesloten).

Beelden aan Zee

Panamarenko

Bij de entree zien we de immer vrolijke en lichtvoetige vormen van Panamarenko’s vliegtuigen. Daar staat ook het minstens zo ingenieuze De wieg van Patrick van Caeckenbergh, een wieg met deurtjes in de vorm van nieren. Schitterend staaltje surrealistisch vakmanschap, met details die zo immens zijn dat je hoofd ervan gaat duizelen. Zie de mooie totaalfoto van Ed Jansen. Let ook op de kruiden op kleur in de deuren.

Patrick van Caeckenbergh – De Wieg (1999 – 2009) (detail)

Maar dat lijkt daar te zijn geparkeerd om je op het verkeerde been te zetten. Want eenmaal de poort door belanden we in een duister kunstwereldje.

Nick Ervinck – Agrieborz (2009 – 2011)

3D-Printen wordt meer en meer gebruikt in beeldende kunst en Nick Ervinck is een van de pioniers. Zijn 3D-printobject Agrieborz is niet meer het materiaal uit nachtmerries, dit is de nachtmerrie zelf, misschien wel de nachtmerrie der nachtmerries. Een soort predator uit de gelijknamige film, die je rustig aankijkt. (Als een körperweltmens van Gunther von Hagens waarbij alleen de aderen waren geconserveerd.) Godzijdank zit dat ding achter glas!

Frank Buggenhout ‘draait het lichaam binnenstebuiten’ volgens bamart.be. Zijn werken (dit is Wolken zijn geen ballen II) doen mij eerder denken aan ontpoppende larven op reuzenschaal. Komen daar van die gemuteerde horzels uit zoals je in games als Skyrim ziet? Of willen we liever niet weten wat het kan worden?

Peter Buggenhout – Wolken zijn geen bollen II (1999)

Dat is nog niets vergeleken bij mens-teruggebracht-tot-homp-vlees-werken van Berlinde de Bruyckere (hier legt ze uit waarom ze hierdoor zo is gefascineerd). Per Benedetto is een stuk mensenromp dat je zo bij de slager verwacht aan te treffen. ‘Een onsje erbij, meneer?’ Ze verwijdert graag de dingen die volgens haar afleiden van de vorm van lichamen.

Berlinde de Bruyckere – Per Benedetto (2009)

In dit straatje zit ook het confronterende Pigs van Caroline Coolen. Vegetariërs zullen misschien een traantje laten. Ze werkt vaker met dieren in merkwaardige situaties, zie hier haar werk.

Caroline Coolen – Pigs (1998)

Er zijn opmerkelijk veel dieren hier in ondankbare situaties. Leo Copers maakte bijvoorbeeld een pythonklok. Copers zou je een anarchistische fantast kunnen noemen, zie hier een fotostream met zijn werk. In Gent heeft hij een Museakerkhof gemaakt (link naar de film van het project) maar die is onder druk van de gemeente afgelopen jaar zelf ook ‘begraven’. Ook is hij de man achter de Ware-heldencommandopost, een gebouw in Gent in fluorescerend camouflagemotief.

Minstens zo fantastisch is Jan Fabre, een paar meter verder. Daar hangen ze aan het kruis, een steenmarter, wezel, salamander, vos, slang; kruisen gemaakt van kevers. In deze plechtige, witte ruimte doet het denken aan een kerk waar je kunt bidden voor het wel en wee van jagers, met misschien wel de moordenaar van Cecil de Leeuw als hogepriester.

Jan Fabre – Cross with fox (2012)

Jan Fabre zit graag op de grens van het betamelijke. Dat liep een paar jaar geleden helemaal uit de hand na een incident toen bij opnamen van à la Dali een paar katten in de lucht werden gegooid. De sociale media buitelden over elkaar heen van ontzetting, met alle gevolgen van dien. Ook zijn site werd gehackt.

De Covered twins van Anton Cotteleer is heel wat minder expliciet, maar toch ook een diep verontrustend beeld waarvan ik verwacht dat het zo ineens opduikt in een film van David Lynch.

Net zo verontrustend is de man van Johan Creten (Why does strange fruit always look so sweet?), overmeesterd door fungi en totale ontreddering uitstralend. Creten is ook maker van de geweldige bronzen uil op het Lange Voorhout, met een titel die het werk meteen andere context geeft, en een beetje laat passen bij Jan Fabres opgehangen beesten: Le Grand Vivisecteur.

Philip Aguirre de Ategui – Waterdrager (1999) & Sofie Muller – Jonas (2011)

Ja, er is hier genoeg materiaal om je een paar maanden nachtmerries te bezorgen. De androgyne alien van Eva de Leener die zonder hart op de grond ligt, met open ogen en de blik alsof het zelf een nachtmerrie beleeft. De man met zijn flessen over zijn schouders (Philip Aguirre de Ategui, Waterdrager) past naadloos bij een jongetje dat achter hem uitgeleefd aan de muur hangt (Sofie Muller, Jonas), alsof hij aan een kleerhanger hangt. Het leed spat ervan af, alsof Jonas een verbeelding is van het leven ná het waterdragen.

En dan die kasten van Hannes van Severen, die graag experimenteert met het vervormen van beelden en meubels. De stenen vloer van Beelden aan Zee ziet er toch stevig uit maar dit lijkt op plaatselijk drijfzand. Meer over Van Severens passie voor ontwerpen in dit interview.

Hannes van Severen – Zonder titel (2008)

Echt onder de huid kruipend wordt het met HM02MG. Een mobile van Sofie Muller, met overal scharen, griezelige gezichten, waarmee je onmiddellijk denkt aan mensen met zware psychologische problemen, het soort karakters waar ‘verknipte’ geesten uitkomen. Om een idee te krijgen van de hele mobile: zie hier.

Sofie Muller – HM02MG (2014) (detail)

Niet minder ongemakkelijk is Windroos van Wim Delvoye (al uit 1992, zoals hier meer ouder werk te zien is). Mensen met een regelrechte buis van mondopening naar achterwerk, zie hier een detail. Niet moeilijk daar sociale kritiek in te lezen. Sterk beeld, lastig om rustig naar te kijken.

Lange Voorhout

Peter de Cupere – Earth Car (2002)

Op Lange Voorhout is de stijl van de werken aanmerkelijk kalmer. Zoals ieder jaar een fijn stukje om te slenteren. Blikvangers vechten om aandacht. Daar zie je bijvoorbeeld een auto in een glazen huisje, bedekt met de aarde van Toscane. De gedachte van Earth Car van Peter de Cupere is origineel (zo hoef je niet naar Toscane te rijden voor je vakantie, deze auto is voldoende) maar het ruikt eerder muf dan naar Toscaanse heuvels. Hij rijdt trouwens echt, zie dit filmpje op Vimeo.

Je kunt via een satirisch werk van opnieuw Leo Copers je een minuut lang je vrijheid beroven (en maar hopen dat de deur dan weer opengaat). Het opsluiten is trouwens ook het onderwerp in Shrink (Lawrence Malstaf, 1995) waar je in de plastic constructie en met buizen kunt blijven ademen. Het filmpje ziet eruit alsof het een variant van waterboarden betreft.

Een mooi beeld om mee te eindigen is het eenzame jongetje dat achterom kijkt naar een pad van bloemen, Jesse van Sofie Muller. Het oogt op eerste gezicht heel zacht, bijna kitsch. Dat Disneygevoel is een oase van rust in een zee van half gestoorde griezeligheid die de moderne Vlaamse beeldhouwkunst blijkbaar kenmerkt. Maar je vermoedt op zijn minst dat het schijn is, zeker als je andere werken van Muller hebt gezien. Dit beeld is vermoedelijk net zo gek en griezelig als al die andere werken alleen weet het dat beter te verbergen.

Sofie Muller – Jesse (2008)

Lange Voorhout (en satellieten): tot 30 augustus, museum Beelden aan Zee: tot 25 oktober 2015. Alle foto’s van Ed Jansen.