Hoe gracieus graast een koe?

Dieren komen steeds meer uit hun verdomhoekje. Ze hebben geen stem die wij kunnen verstaan maar soms lijkt het toch alsof ze succes hebben met hun emancipatie. Een Partij voor de Dieren, discussies op wereldniveau over verkleinen van de veestapel, vegan-labels op veel producten, en wetenschappers die meer interesse hebben voor de emoties van dieren.

Het meest opvallend is de entree in documentaires. Met Gunda – film van Victor Kossakovsky – was er vorig jaar op IDFA een documentaire die een zwijn, kippen en koeien observeerde. Dit jaar op IDFA zijn er de films Cow en Vedette, die ook koeien observeren. Wie anders dan documentairemeester Kossakovsky kan hier het beste over vertellen (in gesprek met acteur Joaquin Phoenix)?

Je kunt nog verder. Zoals je verdiepen in de choreografie van dieren. Niet vanuit wetenschap, maar vanuit de kunst. Esther Polak en Ivar van Bekkum begonnen op een dag in het Zwitserse Tschlin de sporen van koeien te tekenen.

‘We nemen een vel papier, een aquarelpotlood, water. We gaan de bewegingen van de koeien tekenen, als een menselijke GPS. Maar hoe en waar te beginnen? Waar begint het weiland en waar ons vel papier? En welke koeien mogen meedoen? We proberen maar gewoon, de nieuwe ervaring wijst ons vast de weg.’

Ze observeren en leren. ‘Al tekenend en kijkend beginnen we te vermoeden dat koeien ook paden hebben, navigeren door hun landschap, samenwerken, de weg effenen voor elkaar.’

Ze leren ook steeds meer over de karakters van koeien. ‘De derde [koe], die aanvankelijk ook zuidwest liep, schaamde zich misschien en liep de andere kant op: noordoost.’

Er zijn een paar avonturiers. ‘Uiteindelijk is deze koe in zijn eentje vertrokken in zuidwestelijke richting.’ Een paar wereldreizigers onder de koeien durven voor de groep een paar fijne plekjes gras ontdekken.

Je kunt volgens hen koeien in een paar categorieën verdelen. ‘(…) de Beweeg-Eenheid ‘leider’ trekt de Beweeg-Eenheid ‘kudde’ voort. Deze kudde waaiert dan weer uit in de Beweeg-Eenheden ‘recalcitrante individuen’ (zij die van driften houden en zo ruimte voor autonomie opeisen) en Beweeg-Eenheden ‘volgers’ (koeien die de leider in een zo recht mogelijke lijn volgen.’

Ook in Feerwerd, Groningen slaan ze aan het tekenen. De koeien in Zwitserland en Groningen ontlopen elkaar niet veel in hun choreografie. Wat grappig is om te zien, is dat de koeien vaak een stukje doorlopen en dan weer een beetje teruglopen, en dan weer doorlopen. Koeien houden van zigzaggen.

Het is ook telkens kronkelig, als een beekje op een landkaart, of een rondslingerend klosje garen. Ik moest ook soms denken aan een geblinddoekt persoon die horizontale strepen probeert te trekken.

De graaschoreografie levert spontane beelden op. In de strepen van nummer 20 zie ik een rennend paard met slingerende manen.

Verder zie ik een schaatsende wezel (22); een kruipend zeepaard (14); een nieuwsgierige mier (26); een gevecht waarbij iemand sterretjes ziet (33); twee mensen met een heuvel in de verte (36/37); een das die zich aan touw omhoog probeert te trekken (26).

Ik vind het ook wel aardig dat je soms vlekken ziet (het blijft ook natuurlijk een uitgelopen aquarelpotlood), deze lijnen horen wel thuis op vlekkerig terrein. Daarnaast legt de tekst vaak uit hoe de vlekken er gekomen zijn.

Die willekeur van de natuur is iets waar ik wel van hou (ik denk ook bijvoorbeeld aan de fotografische kunstwerken van Yann Arthus-Bertrand). Het is niet nieuw voor PolakVanBekkum maar in andere projecten gingen ze vooral met GPS te werk.

De notities bij de tekeningen zijn soms bijna korte verhaaltjes:

‘Toen ik begon, waren vijf koeien oostwaarts aan het grazen. Ik verwachtte dat dat door zou zetten, maar dat was niet zo.’
‘Tekening weggegooid. Achterkant ook niet bewaard.’
‘De leider, of voortouw-koe, laat het er niet bij zitten en stapt kordaat door in noordoostelijke richting. De groep doet niet mee.’
‘Ik besefte dat ik in hun weiland stond en ze zeker met z’n allen (zo’n teamgeest heerste er wel) om mij heen zouden gaan staan. Dat gebeurde.’
‘Een rytmisch afwisselen van achter elkaar lopen, om ergens te komen, en náást elkaar te lopen, om te grazen.’

Maar ja, die koeien lopen daar wel voor ons natuurlijk. Daar zijn ze onwetend van en dat maakt ze ook zo tragisch. Dat merk je als een koe een keer oprecht verdriet heeft wanneer haar kalf wordt meegenomen: ‘De melk wordt met het vele scheiden van koe en kalf betaald.’

Graaschoreografieën is te bestellen via de website van PolakvanBekkum of via online boekhandels. Het boek is uitgegeven door uitgeverij Müller in Den Haag en het ingenieuze uitklapontwerp is van Karen Polder.

De tekeningen zijn voor geïnteresseerden nog te zien in galerie dudokdegroot in Amsterdam, maar wel op afspraak. Feature foto: PolakVanBekkum.