Bezoek aan Mars in Amersfoort

Allereerst moeten we weten waar we het over hebben. Wat is Mars? Mars is onze buurplaneet op (gemiddeld) 231 miljoen kilometer afstand van de aarde. Mars is maar iets groter dan de helft van de aarde. ‘De rode planeet’ want het bestaat vooral uit rotsen met ijzeroxide en stof.

In veel dingen lijken we op elkaar. Aarde en Mars roteren in bijna hetzelfde tempo. We doorlopen bijna dezelfde seizoenen. Ooit – lang geleden – was Mars een aardeachtig land, nat en warm.

En in veel dingen verschillen we van elkaar. De gemiddelde temperatuur (Mars is gemiddeld net zo koud als een winter op Antarctica). Een jaar op Mars duurt 687 dagen. Het heeft een dampkring met een dikte van 1% van die van de Aarde. Voornamelijk koolstofdioxide. Doe je je helm af, dan kookt je gezicht. Geen ozonlaag om je te beschermen tegen radioactieve zonnestraling. Het landschap: stoffig woestijnlandschap. Met deze foto van NASA kun je er een idee van krijgen.

De geografie is er ook net wat extremer. Je vindt op Mars de grootste vulkaan/berg van het zonnestelsel. Olympus Mons is drie keer zo groot als de Mount Everest en aan de voet breder dan de afstand Amsterdam-Parijs. Hierboven afgebeeld: de Marscanyon Valles Marineris, waarin je, als je niet oppast, 8 kilometer omlaag kunt vallen. Qua water passen er 100 à 200 amazonerivieren in.

Dan hebben we het nog niet eens gehad over de enorme wervelstormen op Mars (denk aan deze scène in de film The Martian).

Je zou zeggen: wat moet je dan op zo’n plek doen? Moeten we er echt kolonies stichten zoals bijvoorbeeld Elon Musk met zijn Space X-project wil, of Mars One (gevestigd in Amersfoort) dat wil?

Zou Mars ooit, zoals de sf-serie The Expanse ons wil doen geloven, een even grote militaire macht ontwikkelen als aarde en dan in een soort koude oorlog met ons terecht komen (hoe ironisch). Of blijft het altijd ploeteren en strijden tegen de elementen?

Laten we deze vragen maar even rusten en terugkeren naar de expositie in Amersfoort. Het is vaak lastig om kunst en wetenschap te combineren. In het gunstigste geval geeft kunst menselijke context over een onderwerp. In het slechtste geval is er te weinig samenhang om iets mee te kunnen.

De expositie weet hier een aardige middenweg in te vinden – ook omdat Mars een onderwerp is dat al decennia kunstenaars en schrijvers aanspreekt. Denk aan Aelita, een prachtige SF-film uit 1924. The War of the Worlds van HG Wells uit 1898 (of de hoorspelvariant uit 1938 van Orson Welles waardoor iedereen in paniek raakte).

De lijst van boeken en films die Mars als onderwerp namen is bijna eindeloos. Zelfs NASA heeft al posters klaarliggen voor als het zover is (met een knipoog natuurlijk).

Daardoor is er, denk ik, wel een evenwicht tussen hardcore Marswetenschap en kunst.

Neem de Calibration target for the Beagle 2 Mars Lander van Damien Hirst, die echt gebruikt werd, spoorloos was, maar weer is gevonden. Hirsts eerste kunstwerk bevindt zich dus al op Mars (nu nog de eerste marsveiling om het voor veel marseuro’s te verkopen).

De audio van kandidaten die vrijwillig solliciteerden op initiatieven als Mars One (Critical System Alert van Bjørn Melhus).

Of de klokken met alle planetentijden van Katie Paterson. Spreken we af op de tijd van de maan, Mars of Jupiter?

Je leert hier dat veel mensen er al professioneel over nadenken. De Ice Hab van Layla van Ellen (afgestudeerd op het gebied van bouwen op Mars). Of de infographic van de universiteit van Wageningen. Die legt uit wat er allemaal komt kijken bij een dergelijke operatie.

Of het nabootsen van de onherbergzame omstandigheden op Mars:

Een serieuze tentoonstelling dus, maar ook met aandacht voor wat je in je Marsenthousiasme misschien zou vergeten: de psychologische effecten. Zoals heimwee. Daarover gaat dit mooie, relatief eenvoudige werk van Henk Stallinga, dat ongetwijfeld tranen oproept als je als astronaut ergens in de Daedalia Planum zit te mijmeren over thuis:

Sommige dingen zijn er voor mijn gevoel iets te veel met de haren bijgesleept, zoals de dingen die mensen zullen missen als ze op Mars zijn, de posters van NASA of het bekende filmpje uit 1977 van Charles en Ray Eames (waarvan hier de schets uit 1969), dat elke keer met de factor tien uitzoomt. Prachtige video, nog steeds, maar Mars heeft alleen een bijrol.

En daarnaast mis ik afgezien van het Marsportret van Olphaert den Otter nog wel een paar echte kunstknallers. Ligt dat aan het feit dat nog steeds weinig kunstenaars zich geroepen voelen om eens over de aardse grenzen heen te kijken?

Dat zorgt ervoor dat de expositie af en toe de verbeelding van kunst kwijtraakt. Het stuk over de Marsrovers (inclusief schaalmodel) had bijvoorbeeld een stuk creatiever kunnen worden aangepakt. Ik denk bijvoorbeeld aan een quasifotoexpositie van de foto’s die de rovers Spirit en Opportunity hebben gemaakt. Met profielen van de kunstenaars. Zij zijn toch de eerste echte kunstenaars van Mars.

Deze entree van ‘Mars’ van Luke Jerram en ‘Oude Spirituele Reiziger’ van Jan Fabre compenseert wel een heleboel:

De beste overbrugging tussen kunst en wetenschap is het Marskamertje van De Spullenmannen – een verrassing waar je bijna aan voorbij zou lopen. Zowel esthetiek als fantasie en wetenschap.

Volgens de toelichting zal iemand ooit zo onder de grond van Mars leven en vooral vers kroos eten (heerlijk!).

De uitspraak van Bas Nugteren (directeur observatorium Sonnenborgh) maakt het niet veel beter: ‘Leven op Mars is een idee-fixe, een wrede illusie waar je in het gunstigste geval als een soort gerobotiseerde mol kunt leven. Mars is alleen spannend zolang je er niet bent. Ben je er, dan is het het absolute niets.’

Het is voor mij duidelijk: Mars is leuk en aardig maar geef mij toch liever de romantiek dan de werkelijkheid.

De expositie One Way Ticket To Mars duurt nog tot 12 januari in Kunsthal KAdE, bij Eemplein, op een paar minuten lopen van station Amersfoort.