De dromen en emoties van Paul Delvaux

Dromen zijn een vorm van valsspelen als het gaat om inspiratie. De hoeveelheid keren dat ik wel een briljant filmscript heb gedroomd, zijn niet te tellen. Een script dat onverzinbaar was, waar clichés geen enkel vat op hadden, en misschien juist wel daardoor onmogelijk te onthouden als je wakker werd.

Maar het is niet de droom zelf die inspireert bij Delvaux. Het kan ook de sfeer van de droom zijn, het ‘droombeeld’. Treinen, vrouwen, klassieke kunst: dat is wat het droombeeld van Delvaux inhield.

Tijdens de expositie in de Kunsthal gaan je gedachten al snel richting het tijdloze en gevoelsmatige van dromen. De doeken ogen normaal maar wijken allemaal toch ergens een beetje af. Zijn dromen ook niet vaak zo?

Dat ogenschijnlijk neutrale is een valsstrik. Delvaux’ werk is juist heel emotioneel.

Het werk is beter te begrijpen als je er psychologisch naar kijkt, betoogt kunstcriticus Andrew Graham-Dixon. Je ziet een beschrijving van bovenkomende angsten, de bevestiging dat we als mensen ook maar sterfelijk zijn (de skeletten) en een reflectie van onze eigen emoties. Een schilder van hulpeloze gevoelens.

De oorlog heeft bijvoorbeeld grote invloed gehad op Delvaux. Aan de andere kant had hij een kille, bezitterige moeder, waarna het je minder verbaast dat de vrouwen zo koel ogen. Het zijn meer ongrijpbare idealen dan vrouwen van vlees en bloed.

De werken ogen dromerig en surrealistisch maar de fantasiewereld was een uitvlucht voor Delvaux. In een van de begeleidende teksten zegt de curator ongeveer hetzelfde: ‘Ze [De vrouwen] bestaan alleen in de wereld van de poëzie, in de denkbeeldige werelden die Delvaux creëert als vlucht uit de realiteit.’

Het mooie ervan is dat de tijd weinig vat heeft gehad op zijn werk. Er is geen politiek of kritiek op de maatschappij, wat vaak als een ‘must’ wordt gezien voor kunstenaars. Dit komt veel harder aan: dit is de reflectie van zo’n maatschappij op een persoon.

Je herkent hier en daar wel een tijd in de doeken (het latere werk is wat soberder), maar vaak zit je ernaast. Dat is de kracht van Delvaux’ werk: evolutie binnen de schilderkunst hinderde hem niet want hij is zelf al zo tijdloos als wat. Daarom vond hij zichzelf ook helemaal geen ‘surrealist’.

Delvaux is een complex artiest, wiens werken zich niet simpel laten ontrafelen. Het is daarom maar goed dat de expositie nog een maand te zien is zodat je nog wat vaker terug kunt keren, en op den duur ook echo’s herkent van andere beroemdheden van de twintigste eeuw: James Ensor, Modigliani, Giorgio de Chirico, maar ook een modern striptekenaar als Boucq. Verzameld grotendeels uit privécollecties.

Geniet ervan zolang het duurt want de laatste overzichtsexpositie in Nederland (zie deze video op Arttube) was in 1973 in Boijmans van Beuningen.

De expositie in de Kunsthal is nog tot en met 25 februari te zien.