Kimono’s in Leiden

Het Sieboldhuis herdenkt dit jaar de honderdvijftigste sterfdag van Philipp Franz von Siebold (1796 – 1866), met onder andere een speciale tentoonstelling, tikje bescheiden, typerend voor het leuke museumpje aan het Rapenburg in Leiden, waar achter iedere deur een expositieruimte verborgen kan zitten. De expositie duurt nog tot en met 29 mei.

De link tussen Siebold en kimono’s is misschien niet zo eenvoudig te vinden – hij hield meer van ontdekken van plantensoorten dan van mode – maar de kimono’s van Mieke de Waal komen hem tegemoet. Die bevatten thema’s die hem wel interesseerden, zoals het menselijk lichaam, of een Japans landschap. De Waal is min of meer een expert in het beschilderen van kimono’s (op canvas en katoen). Hier zijn er een stuk of tien te zien.

Het is bevreemdend om geen traditioneel Japans motief te zien maar een fantasierijke invulling. Zelf noemt De Waal ze ‘soft sculptures’ en zegt ze er zelf over: ‘Een kledingstuk zie ik als een symbolische weergave van een mens. Je ziet niets van vlees en bloed en toch denk je bij het zien: MENS. Grofweg kun je zeggen dat mijn soft sculptures meer dan manshoog worden wanneer de thematiek die ze verbeelden die van het individuele overstijgt.’

Ik weet nagenoeg niets van kimono’s maar als je een beetje onderzoek doet, leer je nog eens wat. Het aantrekken is bijvoorbeeld niet zo simpel als even een pyjama aantrekken. Het is geen kinderachtig klusje, zoals dit filmpje laat zien (acht keer versneld, duurt toch nog twee minuten). De kimono bestaat uit talloze onderdelen.

En het is een misverstand dat alleen vrouwen kimono’s dragen. Er zijn net zo goed mannenkimono’s. Sumoworstelaars dragen ze zelfs. En mag je als westerling een kimono dragen? De politiekcorrecte elite vindt zoiets onbehoorlijk, maar Japanners zelf hebben er geen issue mee, zoals dit filmpje laat zien. Voor wie meer wil weten: Japanology heeft een aflevering gewijd aan het kledingstuk.

Niet verkeerd om de vaste collectie ook even mee te nemen. Er zijn bijvoorbeeld prachtige landkaarten en tekeningen te zien.

Voor wie de geschiedenis van Siebold niet kent: een korte samenvatting. Er was een tijd dat buitenlanders Japan niet in mochten, op een landje na: Nederland. Een eilandje in de baai van Nagasaki, Deshima, werd gebruikt voor een Nederlandse handelspost.

Nederlanders waren een tijdje het enige volk waar de Japanners mee handelden. Nederlands was zelfs even de voertaal van de Japanse wetenschap!

Als de schrijver Ivan Gontsjarov in 1853 in Nagasaki aankomt, schrijft hij bijvoorbeeld: ‘Het onderhoud nam een aanvang via tolken, twee in getal, die daar lagen met hun voorhoofd op de vloer, en die de woorden van de gouverneur voor ons in het Hollands vertaalden.’

Een reis naar de keizer in Edo (tegenwoordig Tokio) werd ook gebruikt om onderweg planten te bestuderen en (verboden) tekeningen te maken. Voor wie context wil: de geschiedenis van Japan wordt geestig verteld in dit filmpje.

Na een scheepsramp werd ontdekt dat Siebold landkaarten naar zijn thuisland stuurde, wat verboden was, en hij werd aangehouden op verdenking van spionage. Kreeg huisarrest, werd verbannen. Keerde in 1830 terug naar Nederland hoewel hij intussen een Japanse vrouw en dochter had (Kusumoto Ine, die de eerste Japanse vrouwelijke arts zou worden). In Leiden woonde hij op dit adres, opende zelfs een museum in zijn eigen huis (werd later het Museum Volkenkunde). In 1859 keerde hij nog even terug in Japan, voor twee jaar.

Zes jaar verbleef hij maar in Deshima maar hij ontwikkelde een immense botanische verzameling van meer dan 12.000 soorten. Voldoende om voor hem ook in Nagasaki een monument op te richten; het eerste Japanse museum voor een niet-Japanner.

Het Sieboldhuis heeft meer festiviteiten in petto. Komende zondag, 22 mei van 14:00 tot 15:00, is Mieke de Waal aanwezig om haar werk toe te lichten.