Nul in een modern jasje

Zo rond de datum dat de Eerste Wereldoorlog begon, werd kunstenaar Jan Schoonhoven geboren. Afgelopen donderdag, 26 juni 2014, was zijn honderdste geboortedag. De Delftse kunstenaar (overleden in 1994) wordt tegenwoordig gezien als een van de belangrijkste Nederlandse kunstenaars van na de Tweede Wereldoorlog. Mooi moment voor een eerbetoon.

‘Ik een nieuwe Mondriaan? Ik ben een oude Schoonhoven’, zou hij zichzelf ooit relativeren.

De Nul-beweging, de Nederlandse tak van de Zero-beweging, was eigenlijk een typisch Hollandse beweging. Geen franje en frivoliteit, geen kleur en geen gevoelens, geen spontaniteit en geen humor. Monochromie, herhalingen en series waren de hoofdmoot. De filosofie van de beweging komt helemaal overeen met het adagio ‘Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg’ (tenzij het Koningsdag is of het Nederlands elftal speelt).

Schoonhoven was in 1960 een van de vier oprichters. Volgens Armando, een van de andere oprichters, was een Nul-kunstenaar ‘een kunstenaar die geen kunstenaar meer is.’ Wat hij dan nog wel is? ‘Een koel zakelijk oog.‘

De Nul-kunst zat hem als gegoten. Nadat Schoonhoven midden jaren vijftig overging naar reliëfs van met dikke verf besmeurd karton, had hij zijn typische stijl te pakken. Later werden het raster-reliëfs met rechthoekige vakjes van met kranten beplakt en wit geverfd karton.

Karton, lijm en kranten, veel meer had hij niet nodig. Kleuren? Vanaf een bepaald moment is bij Schoonhoven alles wit. En die stijl hield hij tot en met zijn dood vol.

Rastermatige routine

Zo was zijn leven ook een beetje: een evenwicht tussen sprankjes kunstzinnigheid en bijna rastermatige routine. Hij werkte zijn hele leven als ambtenaar van de PTT.

Nul in een modern jasje
Cover van 'Jan Schoonhoven - Beambte 18977'

Sprekend is de anekdote uit de film Jan Schoonhoven – Beambte 18977 (van Sherman de Jesus, 2005). Hij meldde zich ziek voor werk, liet zich naakt (in het openbaar) beschilderen door de Japanse kunstenares Yayoi Kusama, waarna hij de volgende ochtend gewoon op kantoor verscheen. Daar waren ze op het werk niet blij mee (hoewel hij wel op tijd was).

De stad Delft verliet hij zelden. Na vijf uur thuis te zijn gekomen, begon hij te ‘knutselen’ aan de werktafel in de woonkamer.

Het maakte niet uit of er bezoek was. De kunstwerken werden altijd gemaakt aan dezelfde tafel en dat was ook de grens van het formaat, want anders kon hij ze niet van de trap sjouwen.

(Foto: het huis van Schoonhoven)

Intussen brengen zijn reliëfs veel geld op bij veilingen. Een reliëf bracht bij Sotheby’s in 2010 zelfs bijna een miljoen euro op. Zijn repetitieve en eigenzinnige manier van werken is op een bepaalde manier commercieel visionair geweest.

Zulke type werken sluiten stomtoevallig naadloos aan bij hoe de moderne kunsthandel werkt en denkt.

De Duitsers waren er vroeg bij en kochten zijn werk al voordat hij beroemd werd. Een Duitse kunstverzamelaar verzucht in de documentaire Jan Schoonhoven – Beambte 18977 bijvoorbeeld: ‘Ja, in de loop der jaren ben ik het steeds meer gaan beseffen: Jan, je was verdomme echt een genie.’

Repeat 2.0; Jan Schoonhoven jr.

De honderdste geboortedag van Schoonhoven is een mooie kans voor Delft om iets aan zijn culturele erfenis te doen. Die herdenking is meer dan op zijn plaats want Schoonhoven keek elke dag om zich heen in Delft, en verwerkte de vormen die hij zag in tegels, tralies, en kerkramen in zijn werk.

Met name de gotische kerk van Delft inspireerde hem mateloos. Hij woonde er om de hoek.

Hoe kun je iemand die van herhaling een ambacht maakte het beste herdenken? Door een expositie te maken met het werk van zijn kleinzoon, Jan Schoonhoven Jr., die op zijn beurt ook werkt met reliëfs, herhaling en papier maché. Hij opende afgelopen donderdag de expositie Repeat 2.0 in 38CC.

Red Circle II van Jan Schoonhoven jr.
Blue Circle van Jan Schoonhoven jr.

In de tentoonstelling zien we inderdaad een soort herhaling van het werk van Schoonhoven senior. Ook hier papier maché, ook hier nauwe lijntjes, en ook meestal vierkant en wit, alhoewel soms ook rood en rond. Net zo ambachtelijk gemaakt.

Een voorbeeld van een werk in uitvoering. Nul in een modern jasje.

Zijn reliëfs doen onmiskenbaar aan het werk van zijn opa denken – met als groot verschil dat de werken ook daadwerkelijk van de muren lijken af te kronkelen, waar Schoonhoven senior zoiets als een doodzonde zou hebben beschouwd.

Nul in een modern jasje

Het hangt er prachtig, vooral de werken met de lenzen, maar voor mijn gevoel hangt het tussen een fraaie familietraditie en een gedateerde stijl. Dat is puur mijn smaak. Ik zie het ook wel aanslaan bij menig kunstliefhebber.

Leda en de zwaan

Er was meer. Op de 26ste was er een dansvoorstelling (0=100) ter ere van Schoonhoven. In filmhuis Lumen draaide een dag ervoor een speciale voorstelling van Jan Schoonhoven – beambte 18977 (en er komt een extra voorstelling op 7 juli).

Museum Prinsenhof heeft Schoonhovens linoleumwerk Leda en de Zwaan laten restaureren. Een werk uit 1952 dat door studenten als dartbord is gebruikt. Was bijna bij het grof vuil terechtgekomen.

Nul in een modern jasje
Leda en de zwaan (1952), ooit een dartbord voor studenten

Echte Schoonhovens?

Waar kunnen we nu echte Schoonhovens zien? Dat is pas mogelijk in DOK Kunst, de kunstafdeling in de bibliotheek. In de expositie Nul & Nu zijn tekeningen te zien van Schoonhoven en kunstwerken van Nul=groepleden, en ook van moderne, op de Nulgroep geïnspireerde kunstenaars.

En dat niet alleen, kinderen kunnen in de ‘kliedercouveuse’ hun eigen ‘Schoonhoventjes’ maken.

Nul in een modern jasje
Schoonhoventjes maken in de kliedercouveuse / foto © DOK Kunst

De gemeente Delft loopt bepaald niet voorop in de herdenkingen van de beroemdste kunstenaar van Delft sinds Vermeer. Wie door Delft liep afgelopen weekend merkte er in elk geval niets van. Terwijl er zoveel valt te verzinnen!

Waarom geen permanente voorstelling van de documentaire, het liefst openbaar en gratis?

Was het ook niet leuk geweest als bijvoorbeeld een tiental moderne kunstenaars zich hadden laten inspireren op het werk van Schoonhoven?

En ik verzin nog maar wat: ’s avonds 3D-lichtprojecties van Schoonhovens reliëfs op de Markt? Onvergetelijk schouwspel vanaf terrasjes zou het zijn geweest. En ‘t maakt ook nog minder herrie dan vuurwerk.

Kan dat er echt niet van af van de gemeentebelastingen? Is het nou echt te on-Hollands om te verwachten van je gemeente dat er ook aan wat anders dan zebrapaden en lantaarnpalen wordt besteed? Echt serieuze concurrentie voor het gevoetbal van het Nederlands elftal kun je het nu niet noemen.


Alles op een rij: 28 juni – 30 juli in DOK Kunst: Nul & Nu / 26 juni – 17 augustus in 38CC: Repeat 2.0, expositie van Jan Schoonhoven jr. / vanaf 26 juni (permanent) in Museum Prinsenhof Delft: Schoonhovens linoleumwerk Leda en de Zwaan.

In 2015 volgt nog een tentoonstelling over Jan Schoonhoven in het Museum Prinsenhof Delft en Stedelijk Museum Schiedam.