De influencer in zijn hemd gezet

Vroeger, die goede oude tijd, toen we nog zonder ‘influencers’ deden. Of ze bestonden wel, maar heetten nog niet zo. Linda de Mol zou in de jaren tachtig een enorme influencer zijn geweest als ze al had kunnen instagrammen. Gerard Reve zou binnen de kortste keren 385.000 volgers op twitter hebben gehad. Corneille die openhartig zijn creatieve processen op YouTube deelde? Ik zie het wel voor me.

YouTube levert hier en daar ook iets moois op. Sommige talenten krijgen echt een kans. Vsauce, Captain Disillusion, Mario Wienerroither: om maar een paar talenten te noemen die groot werden dankzij YouTube. Ik heb de mensen achter Kurzgesagt nog geïnterviewd toen ze relatief klein waren. Intussen hebben ze een duizelingwekkende 9 miljoen abonnees.

Maar YouTube heeft ook al lang gelden de commercie ontdekt. Daar komen de ‘influencers’ in beeld, die een enorm bereik hebben met hun video’s en waar dus commerciële bedrijven staan te trappelen om hun producten aan te laten praten.

Neem PewDiePie (97 miljoen abonnees). Of Jenna Marbles (19 miljoen abonnees). Of Logan Paul (19 miljoen). Zoella (11 miljoen). In Nederland kun je niet om Enzo Knol heen (2 miljoen). Ze verdienen miljoenen dankzij YouTube, met name dankzij het promoten van artikelen.

Natuurlijk leert YouTube je ook hoe je zelf zo’n ster kan worden. Kom maar op met die video’s!

Ze hebben wel een beetje rare levens, die influencers. Iedereen kent ze maar wie kent ze nu echt? Ze kunnen net zo goed heel eenzaam zijn. Een professor die onderzoek deed naar het wereldje zegt het zo in wederom The Verge: “You are not behind the curtain. You only know what you see in the video. Even if you saw all the videos for 10 years, you only are knowing a portion of that person. You’re not knowing the real-life version.”

Over deze internetcultuur valt veel te vertellen maar dat valt buiten het bestek van dit artikel. Lees dit artikel in Wired (maart 2019) om meer te weten hoe de YT-beroemdheden hun geld verdienen. Of lees in The Verge (april 2019) hoe het gouden tijdperk van YouTube eigenlijk al voorbij is.

Terug naar meesterinfluencer Tanja Ritterbex. Vanuit elke hoek in Nest kijkt ze je aan. De video’s zijn gemaakt tijdens het verblijf van vier maanden in Curaçao. Elke dag een video. Het strand, de zon, de zee zijn dan ook de rode draad hier. Ze zijn het decor van de talloze influencer alter ego’s van Ritterbex.

Tanja Ritterbex is hier een influencer van ‘Art TV’ die haar werkprocessen ‘vlogt’ en op Youtube plaatst. Ze is ook een makeuptotorialkoningin die compleet ontspoort met haar make-up. Of ze legt een pannenkoek op haar gezicht. Of loopt rond met een banaan waarop staat ‘free wifi’.

Sommige video’s zijn erg grappig. Op het zand sorteert ze zandschepjes op kleur en legt uit dat ze een nieuw kunstwerk heeft gemaakt. Het graaien in meloenen die ze tussen haar benen heeft zitten. The Candy Shop: perfecte overdrijving. De spirituele video is ook erg sterk.

Er komt veel acteerwerk bij kijken. En gevoel voor komedie. En make-up. En fantasie. En niet te vergeten inspiratie. Elke dag een video en een schilderij is hard werken.

De hysterie, het narcisme en het commercialisme gaan snel op de zenuwen werken. Dat is uiteraard ook de bedoeling, wie dertig video’s van Enzo Knol bekijkt zal hetzelfde effect ervaren. Dit is dan ook een conceptuele benadering van het Youtubefenomeen – niet perse een benadering vanuit het perspectief van parodie en comedy.

In het vermakelijke essay van Maurits de Bruijn dat bij de expositie werd mee gegeven, noemt hij Tanja Ritterbex niet alleen een zender, maar ‘een spuwer’. En net als met echte Youtubevideo’s houd ik het niet lang vol – ongeveer de helft van de expositie. Dan raken mijn ogen oververmoeid.

Als concept maakt het grote geheel best veel indruk maar op individueel niveau heb ik er wel wat op aan te merken. Niet alles is even sterk uitgewerkt om de parodie goed over te laten komen. Ik denk ook dat wat meer hulp van andere acteurs – en ik denk ook wat minder video’s die wat meer uitgewerkt waren – het eindresultaat sterker hadden kunnen maken.

Dan ga je meer van kunst naar meer een tv-benadering, waarbij scripts en grappen voorop staan. En aangezien tv – dat al decennia hopeloos achter trends aanloopt – juist meer wil vloggen, raakt de band tussen al die media flink verward.

Die verwarring pakt dan wel goed uit bij Tanja Ritterbex, die haar schilderijen immers ook in de video’s laat figureren en die hier ineens heel serieus in een aparte ruimte hangen. Zijn ze figuranten in video’s of waren ze stiekem het doel op zich?

Is verwarring over media de toekomst van kunst? Dat zou je hier wel eens kunnen gaan denken.