Humor in sombere tijden: POOR TRAITS

Gerben Mulder – Stephen Shanabrook – POOR TRAITS. Galerie Frank Taal. 7 januari tot en met 17 februari 2018.

U kunt nog gaan kijken naar werk van twee kunstenaars die beide een somber beeld hebben van hoe de mensheid, de samenleving en de wereld ervoor staan. Nu moeten we oppassen als de wereld als geheel genomen wordt. De kunstenaar zelf die deze blik heeft, oké daar gaan we wel in mee, maar de wereld? Dit is een wel erg groot gebied om even in een aantal kunstwerken onder te brengen. Toch suggereert de begeleidende tekst bij ‘POOR TRAITS’  dat dit zo is.

De kunstenaars zijn Gerben Mulder  en  Stephen j Shanabrook. De Nederlander en Amerikaan werken al twintig bij elkaar in de buurt in New York en delen een wereldbeeld waarin ze een beeldtaal, die aanhaakt op bekende beeldende sjablonen zoals Velázquez en Munch in het geval van Mulder en voorwerpen die associaties met genot en plezier hebben bij Shanabrook, die ze verwerken tot beelden van verval en van twijfel, hanteren. In beide gevallen is de werking van die taal tot stand gebracht in de materialiteit van het werk. Bij Mulder is dit de materialiteit van de verf en van het verven als handeling. Bij Shanabrook is het de letterlijke materialiteit die zichtbaar wordt als de vorm van het gevonden voorwerp verandert, zoals een speelgoedauto die plat als een gesmolten plas is, maar met nog steeds de herkenning van wat het geweest is, wordt getoond.

Nu kunnen we ons afvragen wat de kunst, de kunstenaar ons toont en vooral wat het getoonde ons meer brengt of juist verdekt. Welk weten is in het werk verwerkt en waar laat de kunstenaar iets tot spreken komen. Het is een vraag die vergelijkbaar is met het stellen van het ARTIFACT zoals dat door Isabelle Stengers in haar boek over de vorming van de moderne wetenschap stelt (p52). Het artefact is letterlijk het Feit van de kunst, the Fact of ART. Het is het onderwerp dat genomen wordt en waarvan, de wetenschapper, en ik stel ook de kunstenaar, ons doet geloven dat het is wat hij laat spreken. Het is niet de kunstenaar maar het is het Feit dat via de kunstenaar, tot spreken wordt gebracht. De kunstenaar is slechts de spreekbuis van het Feit dat spreekt. Dit is een positie die we steeds meer in de kunst terugvinden. De positie van de kunstenaar is die van unieke genius, die als medium, een bijna spirituele rol, een Feit, dat wij toeschouwers niet of nauwelijks onder woorden kunnen brengen, tot spreken brengt. De kunstenaar zegt niets over dit Feit maar het Feit zelf expliceert haar ware wezen. Het is de kunstenaar die – gedreven door dit expliciteren de mond, of eigenlijk de handen – de woorden levert, de beelden produceert. Het is deze rolopvatting die de huidige kunstenaar vervult die hem zijn merkwaardige positie verleent. Aan de ene kant is er zijn status als bijzonder persoon die mediamieke gaven bezit. En tegelijkertijd is hij /zij de persoon die slechts vormt wat het wezen is van zijn gedrevenheid en die daarmee achter zijn werk geacht wordt te verdwijnen. (Hetgeen de onderwaardering van de kunstenaar, als het gaat om zijn geldelijke vergoeding, verklaart.)

Dit stelt de vraag wat is dan dit Feit? Hoe is dit Feit herkenbaar en waarom wordt dit feit tot spreken gebracht? En nog belangrijker voor de toeschouwer, worden er hier beschrijvingen gegeven van Feiten die meer vertellen dan we zelf hierover hadden kunnen bedenken?

Laat we daarom het begrip het wezen eens verder bekijken. Het wezen is voor Heidegger te lezen als een werkwoord, letterlijk van het Griekse Aletheia, betekent het onverborgenheid. En (zie de link bij Heidegger) het heeft het betrekking op het (voor) waar-nemen. Maar daarmee wordt een Feit dus tot een waarheid. Tot een gegeven dat onbetwistbaar is. En in tegenstelling tot Heidegger die dit tot een vorm van vrijheid benoemt, het tot waarheid brengen van wat verborgen was, moeten we ons hier rekenschap geven dat dit een politieke handeling is. Er wordt, om met de woorden van Dewey te spreken, openbaarheid gevormd rondom een waar-neming (bij hem als probleem geformuleerd). De kijker wordt gemobiliseerd en het waargenomene wordt tot onbetwiste leidraad in het publieke.

Om terug te komen op de genoemde expo zien we dat beiden de vorm, de vorm die er altijd al was en de vorm die het door de hand van de kunstenaar tot spreken wordt gebracht, als basis hebben. Het is hierbij maar zeer de vaag of dit dan een vorm, let op de woordspeling, van verval is. De galeriehouder laat ons dit wel geloven in zijn tekst. Maar dan interpreteert hij de donkere kleuren die in het schilderwerk van Mulder worden ingezet vooral negatief. Zwart en verwrongen lichamen wijzen op verval, op donkerheid. En dat speelgoed en andere kunststof voorwerpen tot verwrongen of zelfs volledige platheid worden omgezet is dan eveneens een vorm van verval, van het neerwaartse dat in de vorm van deze voorwerpen zit besloten. Nu zeg ik niet dat er tussen de galeriehouder en de kunstenaars geen overeenstemming zou zijn over dit beeld. Dat lijkt mij niet zo snel mogelijk. Maar dat betekent dan wel dat wij een Feit rondom vorm en vormvastheid krijgen toebedeelt. Waarin het behoud van vorm niet alleen onmogelijk is maar zelfs de vervorming aanleiding is tot somberheid. We zien een thema rondom continuïteit en verval, rondom behoud en verlies.

Dit zijn zware thema’s maar wat voegt de kunstenaar toe aan dit ons niet onbekende thema? Allereerst behoudt hij de bifurcatie. Behoud en verlies zijn tegengestelden. Er is geen behoud mogelijk; we vervallen altijd tot verlies. Maar wordt hiermee niet juist de transformatie onmogelijk gemaakt? Het veranderen, wat nota bene het werkterrein is van de kunstenaar, wordt hier, zo lijkt het, opnieuw verzegeld tot vorm en verval. Alsof verandering alleen bestaat in de overgang van iets naar zijn tegengestelde wat automatisch het mindere is van het origineel. (Wat de discussie rond originaliteit voedt).

Maar…. En er is een kleine maar…. waar je echt nadrukkelijk op moet letten. Het is het werk dat de titel Bleeding 110 Volt Outlet, 2017, mixed media, pressed plastic draagt, dat ons uitdaagt. Misschien ben ik te optimistisch, maar juist dit uiterst kleine onopvallende werkje laat de humor zien die de beide kunstenaars hebben. De titels van de schilderijen ondergraven de donkerheid van het werk. Zo laat een werkje met de naam #METOO, waar er allerlei verwrongen plastic door een gladde plank heen komt, zich niet zomaar als politiek correct betitelen, maar voegt het iets aan dit maatschappelijk gebeuren toe: openheid (niet enkel politieke correctheid wat de teneur rondom dit thema lijkt). Ėn het voegt daarmee wel de door Heidegger gewenst vrijheid toe. De vrijheid om dit in haar diverse aspecten van expressie te kunnen zien. De lach is hier datgene wat het werk van een simpele bifurcatie van begrippen losmaakt en het mogelijk maakt om deze begrippen juist op een meer open manier te zien en te verwelkomen in plaats van ons erdoor te laten afschrikken of vastzetten in haar bevestiging van bekende waarden. We kunnen met de begrippen gaan spelen en ze naar believen samenvoegen. Zoals een titel als  (sisters of mercy) The incredible miracle healers and god healed through them degenerate sinners, what day it was, 2017 oil on canvas of The Devil wore white leather boots and was utterly innocent,2017 oil on canvas, ons laat zien.  (De materiaal beschrijving wordt bewust toegevoegd als een voorbeeld van hoe ook hier gespeeld zou kunnen worden met de formele titel die normaal gesproken wordt toegepast. Alsof het hier om een wet van ‘kunstwerktitels’ gaat.)

Het is de tweede keer dat ik bij Frank Taal een expo bezocht en hierover bericht geef en het is gelukkig ook nu weer de tweede keer dat ik hier een expo aantref die verrassend blijkt te zijn en die mij een open beeld weet te geven, wat ik elders niet vaak tegenkom. Voor mij is dit een aanrader. Veel plezier