Fred Sandback in Hamburger Bahnhof (29 augustus 2023)
Vandaag een bezoek aan museum Hamburger Bahnhof, er is onder andere de eerste solotentoonstelling van de beeldhouwer Fred Sandback (1943-2003) in Duitsland te zien.
Hoe simpel kan een kunstwerk zijn. Een gespannen gekleurd koord, in de vorm van een rechthoek die diagonaal in een ruimte opgehangen is, geeft de ruimte waarin hij hangt, een totaal ander aanzien, een werk van Fred Sandback.
Een wonderlijke ervaring, een beeldhouwer bij wie zijn materiaal vrijwel geen materie heeft, alsof hij een luchttekening maakt. Zo één die je maakt door met je vinger een vierkant te trekken in een ruimte. Een daad die onmiddellijk weer verdwijnt, terwijl hij zojuist verschenen is. Een bijna niet-daad, iets dat zo efemeer is dat het niemand opvalt. En, terwijl je de beeldhouwer bent met het luchtigste materiaal ter wereld, zijn je transformaties van ruimtes buitengewoon indrukwekkend. Echte sculptuur, maar dan met de simpelste middelen denkbaar.
Zijn Sandback’s ruimtelijke tekeningen licht of juist zwaar? Of zijn dit soort begrippen misplaatst? Is er sprake van gewicht, van een zekere zwaarte, of juist van het tegendeel; gaat de ruimte zweven, wordt de ruimte vederlicht? Nemen de gespannen, of slaphangende, koorden de ruimtes waarin ze hangen met zich mee? Of, is er sprake van het tegendeel, maakt de ruimte zelf allerhande ‘verborgen’ mogelijkheden zichtbaar met hulp van wat touw. Wordt het begrip ruimte zelf tegen het licht gehouden, eindeloos rondgedraaid, en aan andersoortige definities onderhevig gemaakt.
Wat is dat eigenlijk: een ruimte?
In alle simpelheid een indrukwekkende tentoonstelling, waaruit blijkt dat we allerlei zaken, zeker ruimtelijke, niet goed waarnemen. Gewoon voor lief nemen, en er eigenlijk dagelijks aan voorbij gaan. Fred Sandback stelt ons de vraag: ‘wat is dat voor een ding dat ons dagelijks omringt, en dat wij ruimte noemen, zelfs onze ruimte. Iets waarvan wij blijkbaar klakkeloos aannemen, dat die ruimte en wij elkaar ‘kennen’. Fred Sandback stelt ons, met de allersimpelste middelen denkbaar, de vraag: ‘is dat zo?’
En de rest is kijken, goed kijken!
2
In 2020, midden in de coronatijd, hebben we in Den Haag, dank zij Nest, al kennis kunnen maken met een paar werken van Fred Sandback. Eveneens een indrukwekkende presentatie. Zo weinig, en tegelijkertijd zo véél!
Persoonlijk was mijn eerste confrontatie met de beeldhouwkunst van Fred Sandback in Dia Beacon, een enorme kunstinstelling in het stadje Beacon, met de trein een uur rijden van New York. Op een bepaald moment tijdens de terugreis rijden we langs de Hudson River, en ik zie een hert vlak langs de rails staan. Plotseling duiken de romantische schilderijen uit de Hudson River School (negentiende eeuw) op, ze verschijnen plotseling voor mijn geestesoog. In die eeuw trokken landschapschilders naar de Hudson, beïnvloedt door de ideeën van de Romantiek, om daar de indrukwekkende natuur te schilderen. Hetzelfde deed Casper David Friedrich (1774-1840) e.a. al wat vroeger in Duitsland. De natuur werd niet langer afgebeeld als een door de mens beheerst verschijnsel, maar de mens wordt daar getoond als een eenzame figuur tegenover een zeer imponerende, overweldigende natuur, die hem van alle kanten omringd, en waarin de mens haar/zijn bescheiden plek moet zien te vinden.
En daarbij zijn we terug bij de actualiteit waarbij de mens geconfronteerd wordt met een kolossale klimaatproblematiek, laten we zeggen met ‘een Natuur die boos is’, en waar we niet goed mee uit de voeten kunnen, en we de neiging hebben als struisvogels de kop in het zand te steken. Die indrukwekkende Natuur uit de Romantiek blijkt kwetsbaarder dan gedacht, en de mens heeft een groot aandeel in de oorzaak ervan. Maar in onze arrogantie, bouwden we niet ooit de Toren van Babel?, lijken we nu te vertrouwen op de toekomstige, technische oplossingen hiervoor. We zijn en blijven koppig, en wanen ons nog steeds heerser over de Natuur. En vervolgens bevelen we onze demissionaire minister van buitenlandse zaken Wopke Hoekstra aan tot Europees Commissaris van Milieuzaken. Dezelfde figuur die de aanpak van de stikstofproblematiek probeerde te traineren. Wat een bizar slechte mop!
En Fred Sandback zijn best maar doen om ons beter te laten kijken naar een ‘doodgewone’ zaak als waarneming van ruimtes.
Nog maar tot en met 17 september 2023 te zien in de Hamburger Bahnhof in Berlijn.
Ondertussen zijn Isa Gentzken (t/m 27-11-2023) en Judit Reigl (t/m 18-10-2023) te zien in de Neue Nationalgalerie, en is Gerhard Richter daar in de vaste collectie te bekijken, die laatste in ieder geval tot 2026.
En, komt Edvard Munch eraan in de Berlinische Galerie, met een groot overzicht van zijn werk. Deze tentoonstelling onder de titel: ‘Zauber des Nordens’ toont een tachtigtal werken van hem. Andere kunstenaars uit het Noorden van Europa, zoals Walter Leistikow en Akseli Gallen-Kallela zullen daar te zien zijn. Ik verheug me nu al op het werk van deze tovenaar.
Deze tentoonstelling start op 15 september 2023 en duurt tot 22 januari 2024.